Z początkiem czerwca tego roku, zaproszona przez AQUA S.A., miałam możliwość obejrzeć oraz zapoznać się z funkcjonowaniem betonowej zapory wodnej w Wapienicy, położonej nieopodal Bielska-Białej. Okazją była „okrągła” rocznica jej oddania do użytku. Osiemdziesiąt lat temu gościem honorowym uroczystego otwarcia zapory był Ignacy Mościcki, prezydent Rzeczpospolitej Polskiej.









Dzisiaj zapora w Wapienicy zabezpiecza około 30 proc. zapotrzebowania naszego miasta na wodę –mówi Piotr Dudek, prezes Zarządu AQUA S.A. w Bielsku-Białej. Chociaż głównym źródłem zaopatrzenia w wodę są obecnie Kobiernice, to jednak Wapienica speł-nia ważną funkcję zbiornika rezerwowego – dodaje. To również – z racji swego położenia powyżej miasta – swoista wieża ciśnień. Napływ wody jest więc grawitacyjny, co oczywiście decyduje o niższych kosztach oraz niezależności zasilania od energii elektrycznej– podkreśla.
Pomimo deszczowej i mglistej pogody, niesprzyjającej raczej przebywaniu w tzw. plenerze – trudno było nie zauważyć uroku tego zbiornika wodnego, położonego malowniczo w dolinie pośród wzgórz porośniętych lasem mieszanym. Wyremontowana i odnowiona zapora też robi spore wrażenie. Zwłaszcza oglądana z perspektywy jej korony. Po obiekcie oprowadzał mnie Leszek Szpila, kierownik działu gospodarki wodą w AQUA S.A., opowiadając o historii i teraźniejszości zapory.
A ta historia może i powinna zaciekawić... W okresie międzywojennym, w związku z rozwojem przestrzennym i powiększaniem liczby mieszkańców miasta, potrzebne stały się inwestycje wodociągowo-kanalizacyjne. Nie rozwiązany przed I wojną światową problem dostarczenia odpowiedniej ilości wody dla ludności i powstającego tu po wojnie przemysłu wymagał konkretnych decyzji od władz lokalnych i mieszkańców. Tak doszło do największej inwestycji w dziejach międzywojennego Bielska, czyli budowy zapory wodnej w Wapienicy.Inicjatorem i koordynatorem prac związanych z budową zapory był inż. Józef Schwarzl. W 1925 roku opublikował on artykuł prasowy, który zapoczątkował dyskusję o przyszłości gospodarki wodnej w Bielsku.
W lutym 1925 roku po raz pierwszy na posiedzeniu Rady Gminnej miasta Bielska omówiono kwestie związane z budową zapory. Przegłosowano – między innymi – wyrażenie zgody na natychmiastowe podjęcie prac wstępnych, mających na celu rozpoznanie terenu ujęcia wody pod wzglę-dem geologicznym, hydrologicznym i technicznym a także przeznaczono na ten cel niebagatelną w owym czasie kwotę 50 000 zł (tych starych, przedwojennych!).
I tu ciekawostka. Realizowane w następnych miesiącach badania, przeprowadzone pod kierownictwem inż. Schwarzla – całkowicie zmieniły jego pogląd na sens budowy zapory i tym samym stał on się jednym z najbardziej zagorzałych przeciwników tej inwestycji. Zapoczątkowało to czas gorących sporów na ten temat...
Mimo „burzy”, która powstała na łamach ówczesnej prasy – w 1929 roku zapadła jednak ostateczna decyzja o budowie zapory wodnej w dolinie Wapienicy. Plany budowy zapory opracowała firma Dyckerhoff & Widmannz Drezna, oddział w Katowicach. I też ta firma – na podstawie przetargu na budowę zapory wodnej wraz z przynależnymi obiektami wodociągowymi, na który wpłynęło 7 ofert – decyzją Rady Gminnej z dnia 7 marca 1929 roku, przy udziale powołanego przez magistrat rzeczoznawcyprof. dr inż. Jana Łopuszańskiegoz Politechniki Lwowskiej, byłego ministra robót publicznych – została wykonawcą projektu, z poleceniem natychmiastowego rozpoczęcia robót. Stosowny kontrakt, dotyczący zakupu terenów pod planowaną inwestycję zawarto z księciemAleksandrem Sułkowskim, właścicielem książęcego Fideikomisu. Cenę kupna ustalono na 200 000 zł (też, oczywiście, przedwojennych).
Kierownikiem budowy został prof. dr inż. Jan Łopuszański. W pierwszej kolejności wykonana została stacja filtrów pospiesznych, wybudowana przez firmę „Ekonomia” z Bielska. Stacja powsta-ła około 80 metrów poniżej muru zapory, na prawym brzegu potoku Wapienica. Zapora stanęła w przewężeniu doliny pomiędzy południowo--wschodnim stokiem Szyndzielni a północno--zachodnim stokiem Palenicy. Spiętrzone wody jeziora zasilane są przez potoki Wapienica i Barbara, łączące się przy południowym brzegu zbiornika zaporowego na wysokości ok. 480 m n.p.m. Zbiornik gromadzi około 1 miliona m³ wody a powierzchnia zalewu to 17,5 ha.
Zaporę zaprojektowano i wykonano jako mur betonowy typu ciężkiego o osi założonej w linii prostej. Długość budowli w koronie wynosi 310 metrów, w tym 244 m to część betonowa a 66 m grobla ziemna z jądrem betonowym. Zapora wznosi się na 21 m ponad dnem doliny. Jej korpus składa się z 17 bloków oddzielonych od siebie fugami dylatacyjnymi. W centralnej części znajdują się dwa bloki tworzące sekcję przelewową, w prawobrzeżnej części jest ich dziewięć a w lewobrzeżnej sześć. Zapora ma około 19 m grubości u podstawy i prawie 3 m w koronie. W murze umieszczono sześć otworów przelewowych o szerokości 5,3 m każdy, z wysokimi na 1 m jazami klapowymi, umożliwiającymi spiętrzenie wody do rzędnej 477,60 m n.p.m. Nadmiar wody spada poprzez koronę przelewową do niecki wypadowej, z której odprowadzany jest do potoku Wapienica. Pobór wody ze zbiornika następuje w pięciu miejscach. Są one zaopatrzone w specjalne kosze zabezpieczające przed dostawaniem się do instalacji pływających zanieczyszczeń. Po obu stronach niecki wypadowej znajdują się zej-ścia do sztolni poprzecznych, połączonych ze sztolnią podłużną. Była to w tamtych czasach najnowocześniejsza tego typu konstrukcja w Polsce oraz jedna z najnowocześniejszych w Europie.
Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku przeprowadzono roboty regulacyjne w korytach potoków poniżej zapory. Do roku 1991 największą inwestycją na terenie stacji wodociągowej w Wapienicy była rozbudowa filtrów pospiesznych oraz włączenie wody z ujęcia na Potoku Żydowskim. Prace te wykonano w latach 1974-1976. Łączna wydajność filtrów wyniosła wtedy 22 tys. m³/d.
Rok 1991 ma szczególne znaczenie. 1 lipca, decyzją Gminy Bielsko-Biała, zapora i ujęcia w Wapienicy zostały powierzone Przedsiębiorstwu Komunalnemu AQUA w Bielsku-Białej, a następnie w 1993 roku wniesione aportem gmin Bielsko-Biała, Jasienica i Jaworze w majątek AQUA S.A.
W tym momencie historia i tradycja połą-czyły się z nowoczesnością. Przejęta przez firmę zapora była już w bardzo złym stanie technicznym i wymagała pilnych, gruntownych remontów. Staraniem AQUA S.A. kolejno zrobiono więc:
– renowację strony odwodnej zapory (w latach 1991-1992);
– uzyskano grant rządu USA i przygotowano Studium Wykonalności uszczelnienia korpusu betonowego i podłoża zapory, opracowane przez CH2M HILL z Denver, niezbędne dla pozyskania po roku 1996 kredytu pomocowego z Banku Światowego (1994);
– dokumentację uszczelnienia korpusu betonowego i podłoża zapory, będącą podstawą prowadzonego w latach 1997-2000 procesu iniekcji i uszczelniania podłoża i korpusu betonowego zapory po stronie odwodnej (1996);
– wprowadzono na zaporze i SUW telemetrię cyfrową, opartą na systemie WIZCON (1997);
– modernizację SUW Wapienica, polegającą na wymianie wcześniejszych technologii uzdatniania na filtry pospieszne z drenażem TRITON oraz zastąpiono chlorownię gazową wytwornicami podchlorynu w procesie elektrolizy soli kamiennej (2000-2002);
– prace udrażniające oraz odwadniające prawy przyczółek, szyb na kontakcie zapory betonowej z ziemną i stronę odpowietrzną zapory (2005-2010);
– kolejną modernizację komór filtracyjnych (2009-2010);
– przygotowanie technologii i dokumentacji oraz wstępny dobór materiałów do remontu strony odpowietrznej zapory (2009-2011);
– rozpoczęto remont strony odpowietrznej zapory betonowej (2011).
Prace remontowe zakończyły się 30 października 2012 roku – mówiKazimierz Oboza, dyrektor utrzymania ruchu w AQUA S.A.Obecnie zapora jest eksploatowana i utrzymywana zgodnie z aktualną Decyzją Wojewody Śląskiego. Także Pań-stwowy Nadzór Budowlany dokonał szczegółowej kontroli, zakończonej wynikiem pozytywnym. Wszystkie czynności związane z normami prawnymi są więc tam rygorystycznie przestrzegane. Obiekt wyposażony jest w system precyzyjnego opomiarowania i stałego monitoringu ciśnienia oraz kontroli wycieków.