Różnorodność biologiczna to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią; dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku i pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów¹.


foto: http://pl.fotolia.com


foto: http://pl.fotolia.com Obecnie, tak jak zawsze w przeszłości, elementy różnorodności biologicznej są wykorzystywane przez człowieka w bardzo zróżnicowany sposób: jako pożywienie, materiały budowlane, ubranie, lekarstwa, a nawet kosmetyki. Różnorodność biologiczna ma również ważne znaczenie społeczne i kulturowe. Do utrzymania warunków życia społeczeństw i stworzenia im szansy rozwoju jest tak samo niezbędna jak woda i powietrze. Ogólne korzyści wynikające z ochrony elementów różnorodności biologicznej można rozpatrywać w trzech aspektach:
- ekosystemowym,
- biologicznych zasobów surowcowych,
- społecznym.
Różnorodność biologiczna w ekosystemach umożliwia:
- ochronę zasobów wodnych - roślinność w zlewniach wody (rzeki, jeziora, stawy) przyczynia się do utrzymania cykli hydrologicznych, regulacji i stabilizacji przepływu wody, działając jako bufor w ekstremalnych zjawiskach, takich jak powodzie i susze. Utrata roślinności przyczynia się do zamulenia dróg wodnych w zlewni, pogorszenia jakości wody i jej produktywności, prowadzi do degradacji ekosystemów wodnych. Roślinność pomaga również regulować gospodarkę podziemnymi wodami gruntowymi, m.in. zapobiega zasoleniu. Wszystko to przekłada się na wymierne korzyści finansowe. Według ocen Australian Government² wartość usług ekosystemowych tylko z tytułu zaopatrzenia w wodę Melbourne wynosi rocznie 250 mln dol. USA;
- kształtowanie i ochronę gleb - różnorodność biologiczna pomaga w tworzeniu i utrzymaniu struktury gleby, jej wilgotności i poziomu składników odżywczych. Jej utrata poprzez niszczenie roślinności powoduje szybsze zasolenie gleb, wypłukiwanie składników pokarmowych do niższych poziomów, co zmniejsza produktywność. Brak roślin przyspiesza erozję i osuwanie się ziemi;
- magazynowanie składników odżywczych - różnorodność biologiczna jest niezbędnym elementem w procesie obiegu materii i energii w przyrodzie. Rośliny pobierają mineralne składniki odżywcze z gleby, jak również wykorzystują energię słoneczną w procesie fotosyntezy, powiększając w ten sposób swoją masę i stając się dostarczycielem składników odżywczych dla innych organizmów żywych, w tym dla człowieka. Wszystkie organizmy żywe tworzą łańcuch pokarmowy, który stanowi podstawę życia na Ziemi;
- pochłanianie i rozkład zanieczyszczeń - elementy ekosystemów od bakterii do wyższych form życia są zaangażowane w procesy pochłaniania i rozkładu zanieczyszczeń wytwarzanych przez człowieka (ścieki, odpady stałe, gazy);
- stabilizację klimatu - roślinność wpływa na klimat na poziomie makro i mikro. Coraz więcej dowodów wskazuje, że olbrzymie obszary lasów naturalnych są najważniejszym czynnikiem stabilizującym obieg wody w przyrodzie i przyczyniają się do utrzymania opadów na stałym poziomie, stabilizując tym klimat w skali makro. W skali mikro - roślinność ma łagodzący wpływ na lokalny klimat i może tworzyć bardzo szczególny mikroklimat;
- utrzymanie ekosystemów - relacje pomiędzy składnikami biotycznymi a abiotycznymi wewnątrz ekosystemów przypominają sieć naczyń połączonych. Ze względu na złożony charakter stosunków w ekosystemie usunięcie lub zakłócenie funkcjonowania jednego z elementów może wpłynąć na funkcjonowanie wielu innych elementów ekosystemu, może nawet doprowadzić do zaniku ekosystemu;
- odradzanie się ekosystemów zniszczonych - corocznie w wyniku katastrof naturalnych (powodzie, pożary, wichury i trąby powietrzne) zniszczeniu ulega wiele ekosystemów. Różnorodność biologiczna umożliwia tym ekosystemom powrót do stanu pierwotnego.
Różnorodność biologiczna, jako biologiczne zasoby surowcowe, pozwala na pozyskiwanie:
- żywności - zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Ze względu na usytuowanie w łańcuchu pokarmowym szczególne znaczenie mają rośliny. Człowiek w swej historii wykorzystywał w celach spożywczych ponad 5 tys. gatunków roślin, obecnie znaczenie ma tylko około 20 gatunków. Jedną z istotnych korzyści płynących z ochrony różnorodności biologicznej w środowisku naturalnym jest utrzymanie bogactwa puli genów roślinnych, co z kolei umożliwia prowadzenie badań nad nowymi źródłami cennej żywności dla szybko rosnącej populacji ludzi. Przykładowo nasiona portulaki pospolitej, zwanej również portulaką warzywną (Portulaca oleracea), które były powszechnie spożywane przez Aborygenów w Australii, zawierają 20 procent białka, 16 procent tłuszczu i wysoki poziom żelaza³;
- środków leczniczych - ludzie od dawna wykorzystywali zasoby biologiczne do celów medycznych. Dużo leków stosowanych obecnie jest uzyskiwanych z roślin. Wiele, w szczególności antybiotyków, pochodzi z mikroorganizmów. Badania różnych substancji chemicznych produkowanych przez zwierzęta doprowadziły do odkrycia ich właściwości leczniczych (np. jad kobry, wydzielina pijawki lekarskiej);
- surowca dla przemysłu - drewno jest podstawowym produktem naturalnym używanym na całym świecie. Jest stosowane w budownictwie, stanowi podstawowy surowiec do produkcji papieru, służy do wyrobu mebli, instrumentów muzycznych i wielu innych sprzętów. Biomasa jest ważnym paliwem energetycznym;
- urozmaicenie dekoracyjne i ozdobne - bez roślin nie byłoby ogrodów, skwerów, parków, kolorowych bukietów. Handel kwiatami ciętymi, roślinami doniczkowymi i ogrodowymi stanowi ważny składnik dochodu narodowego wielu państw.
Znaczenie społeczne różnorodności biologicznej to przede wszystkim:
- badania i edukacja - różnorodność biologiczna jest istotnym elementem badań naukowych nad ekosystemami, zarządzaniem środowiskiem i zrównoważonym użytkowaniem jego elementów. Pozwala na praktyczną edukację dzieci, młodzieży, a także osób dorosłych w zakresie nauk biologicznych, ekonomicznych i społecznych;
- rekreacja i wypoczynek - różnorodność biologiczna jest nieodzowną częścią turystyki i rekreacji. Jak wykazały badania australijskie⁴, ponad 85 proc. japońskich turystów i 70 proc. europejskich i amerykańskich uznaje piękne krajobrazy i przyrodę jako kluczowe elementy przy podejmowaniu decyzji o przyjeździe do Australii;
- wartości kulturowe - środowisko naturalne stanowi dla wielu osób inspirację, źródło doznań estetycznych, duchowych. We wszystkich kulturach rośliny i zwierzęta stanowią ważny element tożsamości narodowej i kulturowej (na przykład: orzeł, koala i kangur, klon, cedr, kogut).
Wbrew obiegowej opinii różnorodność biologiczna w miastach często bywa bardziej urozmaicona aniżeli na przyległych obszarach wiejskich. Miejskie tereny zielone stanowią niepowtarzalne środowisko, w którym występuje bogactwo flory i fauny, zaś zachowanie kontaktu z naturą jest podstawową potrzebą każdego człowieka i ma istotne znaczenie dla jakości jego życia.
Według danych opublikowanych przez ONZ w 2007 roku w miastach na całej kuli ziemskiej mieszkało 3,3 mld ludzi, co stanowiło 50 proc. całej populacji mieszkańców Ziemi. Do roku 2050 wskaźnik ten ma wzrosnąć do około 70 proc. (6,4 mld). W 2025 roku będzie istniało 26 mega aglomeracji miejskich (powyżej 10 mln mieszkańców każda), z czego 22 przypadnie na kraje rozwijające się.
Jak słusznie zauważa N. Müller⁵ z Uniwersytetu w Erfurcie, miasta są ośrodkami władzy gospodarczej, społecznej i politycznej. Są też miejscem, gdzie większość ludzi ma pierwszy, i często jedyny, kontakt z naturą. W tym sensie miasta to nie tylko problem, ale także rozwiązanie globalnego wyzwania, przed którymi stoimy: powstrzymania utraty bioróżnorodności.


Przypisy:
1. Konwencja o różnorodności biologicznej art. 2 -Dz. U. z 2002 r. nr 184, poz. 1532.
2. Australian Gocernment Departament of the Environment, Water, Heritage and the Arts; www.environmental.gov.au/biodiversity/publications.
3. Ibidem.
4. Ibidem.
5. www.fh-erfurt.de/urbio/httpdocs/content/keynote_speakers.php.