Ekologia i paragraf

Kolejny już raz polecamy Państwa uwadze zagadnienia związane z regulacjami prawnymi, dotyczącymi poszczególnych dziedzin ochrony środowiska. Naszym zamiarem jest, aby rubryka „Ekologia i paragraf” służyła praktyczną pomocą w poruszaniu się w jakże często – niestety – skomplikowanym i nie do końca jednoznacznym obszarze, jakim są stosowne ustawy, a zwłaszcza towarzyszące im przepisy wykonawcze. Chętnie uwzględnimy wszelkie uwagi oraz wskazówki co do zawartości merytorycznej tej rubryki. Prosimy więc o pytania, na które odpowiedzą specjaliści i eksperci Polskiej Izby Ekologii. Zapraszamy do współpracy!

---

Zasady międzynarodowego przemieszczania odpadów

Odpady pod specjalnym nadzorem

Podstawowe znaczenie w międzynarodowym obrocie odpadami ma ratyfikowana przez ponad 170 państw świata Konwencja Bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych, podpisana 22 marca 1989 r., oraz decyzja Rady OECD C(2001)107/Final w sprawie kontroli przemieszczania odpadów przeznaczonych do odzysku, zmieniającą decyzję OECD C(92)39/Final z 2001 r. Polska ratyfikowała Konwencję Bazylejską w styczniu 1992 r., a członkiem OECD jesteśmy od 1996 roku.

Transport odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych. Autor: Śląski Oddział Straży Granicznej.

Transport odpadów tworzyw sztucznych. Autor: Izba Celna w Katowicach.

Odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych z Norwegii. Autor: WIOŚ w Katowicach.

Oczywiście nie sposób pominąć dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy (Dz. Urz. L 312, str. 3), która stanowi ramy gospodarowania odpadami w państwach członkowskich Unii Europejskiej, zawiera szereg definicji, do których odsyłają przepisy szczegółowe. Najbardziej istotna, również w dziedzinie międzynarodo wego przemieszczania, jest zawarta w dyrektywie definicja „odpadu”, „produktu ubocznego”, a także pojęcie „utraty statusu odpadu”.

W oparciu o te dokumenty ustalono zasady międzynarodowego przemieszczania odpadów, ujęte w rozporządzeniu (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów (Dz. Urz. UE L 190 z 12.07.2006, str. 1, z późn. zm). Zawiera ono definicje pojęć, z którymi mamy do czynienia przy międzynarodowym przemieszczaniu odpadów, w szczególności: „posiadacza odpadów”, „wysyłającego”, „odbiorcy”, „sprzedawcy”, „pośrednika”, „właściwych organów” w sprawach międzynarodowego przemieszczania odpadów, „nielegalne przemieszczenie”, „racjonalne ekologicznie gospodarowanie”, „odzysk przejściowy” itd.

Ustala sposób kontroli przemieszczeń odpadów w obrębie tych państw, wywóz odpadów ze Wspólnoty do państw trzecich oraz przywóz odpadów z tych państw na terytorium Wspólnoty. Ponadto określa wymogi proceduralne w przypadku tranzytu odpadów z państw oraz do państw nienależących do Wspólnoty. Obejmuje również inne zagadnienia, w tym wywóz odpadów na Antarktydę, do krajów lub terytoriów zamorskich, przywóz odpadów z innych obszarów w sytuacjach kryzysowych lub podczas wojny.

Postępowanie i organy właściwe do wykonywania zadań w tym zakresie na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, wynikających z rozporządzenia WE nr 1013/2006, określa ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz. U. nr 124, poz. 859, z późn. zm.). Ustawa ta określa również kary pieniężne za naruszenia zapisanych w niej obowiązków.

Do aktów prawnych o podstawowym znaczeniu należy również rozporządzenie Komisji (WE) nr 1418/2007 z dnia 29 listopada 2007 r. dotyczące wywozu w celu poddania odzyskowi niektórych odpadów wymienionych w załączniku III lub IIIA rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady do pewnych państw, których nie obowiązuje decyzja OECD w sprawie kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów. Zawiera ono informacje o wymaganiach, jakie obowiązują podczas wywozu odpadów do państw spoza Unii Europejskiej, które nie podpisały decyzji Rady OECD w sprawie kontroli przemieszczania odpadów przeznaczonych do odzysku. Jest ono sukcesywnie zmieniane wraz z napływającymi odpowiedziami państw, do których Komisja (WE) zwróciła się o potwierdzenie, że wybrane odpady mogą być wywożone ze Wspólnoty w celu poddania odzyskowi w danym państwie oraz o wskazanie ewentualnych procedur kontrolnych w państwie przeznaczenia.

Dotychczas uchwalono 20 wspólnotowych aktów prawnych oraz 6 krajowych, które regulują zasady przywozu, wywozu lub tranzytu odpadów oraz określają wymogi, jakie muszą spełnić podmioty uczestniczące w przemieszczaniu odpadów.

Kontrola przemieszczania odpadów polega na obowiązku uprzedniego pisemnego zgłoszenia właściwym organom państw wysyłki, tranzytu i przeznaczenia sprawdzenia zgodności z wymogami ochrony środowiska funkcjonowania instalacji, w których zamierza się przeprowadzić odzysk lub unieszkodliwienie tych odpadów, a następnie monitorowaniu transportu i operacji odzysku lub unieszkodliwienia.

Jednakże nie wszystkie rodzaje odpadów podlegają tym rygorom. Obowiązek zgłoszenia zamiaru wysyłki odpadów za granicę dotyczy wszystkich rodzajów odpadów przeznaczonych do unieszkodliwienia oraz tych odpadów przeznaczonych do odzysku, które umieszczone zostały w wykazie „bursztynowym” odpadów, opisanym w załączniku nr IV do rozporządzenia WE nr 1013/2006 w części I i II. Szczegółowy wykaz odpadów wskazanych w części 1 wraz z oznaczeniem kodów odpadów zawarty jest w części 1 załącznika V do rozporządzenia w wykazie A.

Odpady wskazane w załączniku III do rozporządzenia, tzw. wykazie „zielonym”, które przeznaczone zostały do odzysku, nie podlegają uprzedniej procedurze pisemnego zgłoszenia. Szczegółowy wykaz tych odpadów oraz ich kodów zamieszczono w części 1 załącznika V w wykazie B.

Rozporządzenie WE nr 1013/2006 zawiera jeszcze załącznik IIIA, w którym sukcesywnie, na wniosek państw członkowskich Komisja Europejska wprowadza mieszaniny odpadów, które mogą być przemieszczane jak odpady wymienione w załączniku III, tj. bez konieczności uprzedniego pisemnego powiadamiania właściwych organów zainteresowanych państw. Należy jednak pamiętać, że dotyczy to wyłącznie wymienionych w tym załączniku odpadów, a zatem mieszaniny odpadów złomu i stopów metali nieżelaznych w postaci metalicznej nierozproszonej, tj. w postaci elementów stałych niezawierających niebezpiecznych odpadów płynnych wraz z pomieszanymi metalami nieżelaznymi jednego rodzaju oraz mieszaniny odpadów złomu i stopów miedzi w postaci nierozproszonej wraz z odpadami miedzi i stopów miedzi w postaci rozproszonej. Jeśli odpad nie został wymieniony ani w wykazie „zielonym”, ani w „bursztynowym”, to zamiar jego wysyłki należy pisemnie zgłosić na tych samych zasadach, co odpady z wykazu „bursztynowego”.

Trzeba jednak zaznaczyć, że przemieszczenia odpadów niebezpiecznych podlegają pewnym ograniczeniom. W przypadku odpadów niebezpiecznych, wyszczególnionych w cz. 1 wykaz A załącznika nr V do rozporządzenia WE nr 1013/2006, obowiązuje zakaz ich wywozu ze Wspólnoty w celu odzysku w państwach, których nie obowiązuje wspomniana na wstępie decyzja OECD C(2001)107/Final. Także Minister Środowiska Rzeczypospolitej Polskiej określił w rozporządzeniu z dnia 24 czerwca 2008 r. (Dz. U. nr 119, poz. 796) rodzaje odpadów, których przywóz do Polski jest zabroniony.

Ponadto w części państw Wspólnoty, w tym  w Polsce, obowiązują tzw. „okresy przejściowe”, podczas których przywóz każdego rodzaju odpadów podlega procedurze uprzedniego pisemnego zgłoszenia i uzyskania zgody, a także właściwe w sprawach międzynarodowego przemieszczania odpadów organy tych państw mogą wnosić sprzeciw wobec przemieszczeń wszystkich lub niektórych rodzajów odpadów wymienionych w „zielonym” wykazie odpadów. Zasady te określone są w art. 63 rozporządzenia WE 1013/2006. Do końca roku 2012 obowiązują one w Polsce, do końca 2014 r. w Bułgarii oraz do końca 2015 r. w Rumunii. Nie obowiązują już w Łotwie (od 1 stycznia 2011 r.) i w Słowacji (od 1 stycznia 2012 r.).

Uczestnikami przemieszczenia odpadów, na których nałożono obowiązki określone w rozporządzeniu WE nr 1013/2006, są:
– zgłaszający, którym może być każda osoba fizyczna lub prawna, zamierzająca dokonać przemieszczenia odpadów lub zlecić takie przemieszczanie i na której ciąży obowiązek zgłoszenia, i która podlega jurysdykcji państwa wysyłki odpadów;
– odbiorca odpadów, którym jest każda osoba lub przedsiębiorstwo podlegające jurysdykcji państwa przeznaczenia, do której są przesyłane odpady w celu odzysku lub unieszkodliwienia.

A zatem zgłaszającym może być wytwórca pierwotny, nowy wytwórca posiadający zezwolenie, który wykonuje działania poprzedzające przemieszczanie odpadów, podmiot zbierający, który z odpadów pozyskanych z różnych źródeł utworzył wysyłkę z jednego miejsca wskazanego w zgłoszeniu, zarejestrowany sprzedawca lub pośrednik, upoważniony na piśmie przez wytwórcę pierwotnego, nowego wytwórcę lub podmiot zbierający do działania w ich imieniu w charakterze zgłaszającego. Ponadto w przemieszczeniu bierze udział przewoźnik, na którym podczas transportu odpadów spoczywa odpowiedzialność za jego prawidłowy przebieg.

Z uwagi na obowiązującą do końca tego roku zasadę uprzedniego pisemnego zgłoszenia przemieszczenia z zagranicy do Polski wszystkich rodzajów odpadów poniżej przedstawiono w skrócie poszczególne etapy tej procedury oraz zagadnienia z nią związane. Zgłoszenia zamiaru wywozu odpadów dokonuje wysyłający odpady. Zgłoszenie to składa organowi państwa wysyłki, właściwemu w sprawach międzynarodowego przemieszczania odpadów i za jego pośrednictwem właściwemu organowi państwa przeznaczenia oraz państw tranzytu. Odbywa się to w formie dokumentu zgłoszenia i dokumentu wysyłki, określonych w załącznikach nr IA i IB do rozporządzenia WE nr 1013/2006, uzupełnionych umową zawartą pomiędzy zgłaszającym a odbiorcą odpadów w sprawie odzysku lub unieszkodliwienia odpadów, w której zgłaszający zobowiązuje się m.in. do odebrania odpadów, jeżeli przemieszczanie, odzysk lub unieszkodliwienie nie zostaną zrealizowane zgodnie z planem lub przemieszczenie będzie nielegalne z powodów, za które odpowiedzialny będzie wysyłający odpady lub zobowiązanie odbiorcy do odzysku lub unieszkodliwienia odpadów, gdy przemieszczenie będzie nielegalne z przyczyn leżących po stronie odbiorcy.

Umowa zawierać powinna również zobowiązanie prowadzącego instalację do wydania zaświadczenia potwierdzającego odzysk lub unieszkodliwienie odpadów. Do zgłoszenia zamiaru wysyłki odpadów oprócz umowy należy dołączyć dokument świadczący o posiadaniu gwarancji finansowej lub równoważnego ubezpieczenia finansowego pokrywającego koszty transportu, odzysku lub unieszkodliwienia, w tym koszty niezbędnych procesów przejściowych oraz koszty magazynowania odpadów przez okres 90 dni, jeżeli przemieszczenie, odzysk lub unieszkodliwienie odpadów nie mogą zostać zrealizowane zgodnie z planem albo przemieszczenie, odzysk lub unieszkodliwienie będzie nielegalne. Gwarancja finansowa ustanawiana jest przez zgłaszającego i podlega zatwierdzeniu przez właściwy organ państwa wysyłki odpadów. Właściwy organ państwa przeznaczenia po dokonaniu oceny wysokości kwoty zabezpieczenia może w razie potrzeby nałożyć obowiązek dodatkowej gwarancji finansowej lub równoważnego ubezpieczenia. Sposób obliczania wysokości sumy gwarancyjnej przez wysyłających odpady z Polski określił Minister Środowiska Rzeczypospolitej Polskiej w rozporządzeniu z dnia 21 maja 2008 r. (Dz. U. nr 96, poz. 618).

Zgoda na międzynarodowe przemieszczanie wydawana jest przez zainteresowane właściwe organy, którymi są organy państwa przeznaczenia oraz państw tranzytu, przy czym te ostatnie mogą skorzystać z prawa udzielenia tzw. „milczącej” zgody. Jest ona wydawana na okres nie dłuższy niż jeden rok.

Po otrzymaniu zgody wysyłający może rozpocząć wysyłkę przy zachowaniu następujących obowiązków:
– najpóźniej trzy dni przed przystąpieniem do realizacji każdego transportu odpadów zgłasza ten fakt odbiorcy oraz właściwym organom państwa wysyłki, tranzytu i przeznaczenia;
– do każdego transportu odpadów dołącza każdorazowo wypełniany dokument przesyłania dotyczący transgranicznego przemieszczania odpadów, który określony jest w załączniku nr IB do rozporządzenia WE nr 1013/2006, kopię dokumentu zgłoszenia transgranicznego przemieszczania odpadów (załącznik nr IA) oraz kopię zgody zainteresowanych organów (w Polsce zgoda udzielana jest w drodze decyzji przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska).

Odbiorca odpadów zobowiązany jest do:
– pisemnego potwierdzenia otrzymania każdej partii odpadów i przesłania go do wysyłającego oraz wszystkich zainteresowanych organów, w terminie do 3 dni po przyjęciu odpadów;
– dokonania odzysku lub unieszkodliwienia odpadów w terminie nie później niż do końca roku kalendarzowego po odbiorze odpadów;
– przekazania wysyłającemu oraz właściwym zainteresowanym organom pisemnego zaświadczenia o dokonaniu odzysku lub unieszkodliwienia przyjętych odpadów w terminie do 30 dni od dnia przeprowadzenia operacji odzysku lub unieszkodliwienia.

Te same procedury obowiązują w przypadku wywozu z Polski odpadów umieszczonych w wykazie „bursztynowym”. Natomiast uczestników przemieszczenia z Polski odpadów z wykazu „zielonego” dotyczą ogólne obowiązki w zakresie informowania. Polegają one na zawarciu umowy określającej obowiązki stron umowy w wypadku, gdy realizacja przemieszczenia nie może odbyć się zgodnie z planem lub przemieszczenie to będzie nielegalne. W szczególności umowa musi precyzować zapewnienie zwrotu odpadów lub ich odzysku w inny sposób oraz w razie potrzeby zapewni ich magazynowanie do czasu ich zwrotu lub zagospodarowania. Wysyłający odpady, podobnie jak w przypadku przemieszczenia odpadów realizowanych zgodnie z procedurą uprzedniego pisemnego zgłoszenia, do każdego transportu odpadów dołącza również dokument zawierający m.in. informację o uczestnikach przemieszczenia, o rodzaju odpadów, sposobie ich zabezpieczenia na czas transportu, o państwach tranzytu. Wzór tego dokumentu stanowi załącznik VII do rozporządzenia WE nr 1013/2006.

Organem właściwym w sprawach międzynarodowych przemieszczeń odpadów na terenie Rzeczypospolitej Polskiej jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Między innymi zajmuje się rozpatrywaniem zgłoszeń przemieszczeń, prowadzi publicznie dostępny na stronie internetowej www.gios.gov.pl rejestr zgłoszeń i wydanych decyzji w tym zakresie. Zadania z zakresu nadzoru nad eksploatacją instalacji służących do odzysku lub unieszkodliwienia odpadów przywożonych z zagranicy czy przestrzegania przepisów i wypełniania obowiązków przez uczestników przemieszczenia wykonują wojewódzcy inspektorzy ochronyśrodowiska.

Przystępując do działania w zakresie przywozu odpadów do Polski lub ich wywozu z Polski, w każdym przypadku należy respektować umowy zawarte na szczeblu rządowym, przynależność państwa do międzynarodowych organizacji gospodarczych, w których zostały ustalone zasady w zakresie przemieszczania odpadów, podpisanie międzynarodowych konwencji i umów, stanowisko poszczególnych państw w tych sprawach oraz szereg innych czynników. Jednakże najważniejsza jest pewność bezpiecznego dla środowiska zagospodarowania tych odpadów w państwach przeznaczenia.

Niniejszy artykuł nie wyczerpuje wszystkich aspektów międzynarodowego przemieszczania odpadów z uwagi na wiele różnych procedur ich realizacji, zależnych od rodzajów odpadów, miejsc pochodzenia oraz przeznaczenia, sposobów zagospodarowania odpadów itp. Przedstawione zostały jedynie ogólne zasady dotyczące przemieszczania odpadów, przede wszystkim w granicach Wspólnoty Europejskiej. Szczegółowe informacje dotyczące aktualnych przepisów, wzory i instrukcje wypełniania wymaganych dokumentów oraz inne istotne zagadnienia w tym zakresie znaleźć można na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska www.gios.gov.pl w zakładce „Gospodarka odpadami”.