Zasady postępowania z odpadami zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego reguluje Ustawa z 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 20 września 2005 r. nr 180, poz. 1495 z późn. zm.).
rys. 1.
Ustawa ta określa obowiązki postępowania z odpadami zużytego sprzętu na poziomie użytkownika końcowego, czyli każdej osoby fizycznej oraz przedsiębiorcy wytwarzającego odpady niebezpieczne i inne niż niebezpieczne, jakimi jest zużyty sprzęt, na poziomie zbierającego odpady zużytego sprzętu, prowadzącego zakład przetwarzania oraz recykling i inne formy odzysku odpadów powstałych po przetworzeniu (demontażu) zużytych urządzeń elektrycznych.
Ponadto ustawa nakłada obowiązki na wprowadzających sprzęt elektryczny i elektroniczny na rynek krajowy i prowadzących sprzedaż i serwis tego sprzętu. Główny Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi rejestr: wprowadzających sprzęt, zbierających zużyty sprzęt, prowadzących zakłady przetwarzania, prowadzących działalność w zakresie recyklingu, prowadzących działalność w zakresie innych niż recykling procesów odzysku, organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Wprowadzający sprzęt na rynek
Art. 3 ust. 1 pkt 10 definiuje pojęcie sprzętu: urządzenie, którego prawidłowe działanie jest uzależnione od dopływu prądu elektrycznego lub od obecności pól elektromagnetycznych oraz mogące służyć do wytwarzania, przesyłu lub pomiaru prądu elektrycznego lub pól elektromagnetycznych i zaprojektowane do użytku przy napięciu elektrycznym nieprzekraczającym 1 000 V dla prądu przemiennego oraz 1 500 V dla prądu stałego, zaliczone do grup sprzętu określonych w załączniku nr 1 do ustawy.
W myśl ustawy wprowadzający sprzęt to przedsiębiorca, który: produkuje i wprowadza sprzęt do obrotu pod własnym oznaczeniem, wprowadza do obrotu pod własnym oznaczeniem sprzęt wyprodukowany przez innego przedsiębiorcę, importuje sprzęt. W tym ostatnim przypadku wewnątrzwspólnotowy odbiorca nie jest wprowadzającym sprzęt na rynek pod warunkiem, że przejmie na siebie wszystkie obowiązki wynikające z wprowadzania sprzętu na rynek Polski, tj. ureguluje obowiązki na nim ciążące na terenie Polski, np. poprzez umowę z organizacją odzysku, w myśl wyżej wymienionych przepisów.
Wprowadzający sprzęt ma obowiązek zarejestrowania się w rejestrze prowadzonym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w Warszawie przed rozpoczęciem działalności polegającej na wprowadzaniu sprzętu na rynek. Zgodnie z art. 3b ust. 1, wprowadzenie sprzętu do obrotu na terytorium kraju następuje z dniem: wydania sprzętu z magazynu lub przekazania osobie trzeciej – w przypadku sprzętu wyprodukowanego na terytorium kraju; wystawienia faktury potwierdzającej wewnątrzwspólnotowe nabycie; przywozu sprzętu na terytorium kraju.
Należy podkreślić, że za niedopilnowanie obowiązku rejestracji dla wprowadzającego sprzęt na rynek ustawodawca w art. 80 ust. 1 przewidział karę pieniężną w wysokości od 5000 zł do 5000 000 zł. Szczegółowo obowiązki wprowadzającego sprzęt na rynek określają art. 21-34 ustawy. Najważniejszym obowiązkiem wprowadzającego jest zorganizowanie i sfinansowanie zbierania, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu, i unieszkodliwiania zużytego sprzętu we własnym zakresie lub podpisując umowę z organizacją odzysku zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Wprowadzający winien m.in. znakować wprowadzany sprzęt symbolem wskazującym na obowiązek selektywnego zbierania odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego, tj. przekreślony kołowy kontener na odpady – rys. 1. Ponadto wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych powinien dołączać do sprzętu informację o: zakazie umieszczania zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami, wraz z wyjaśnieniem znaczenia ww. oznakowania, potencjalnych skutkach dla środowiska i zdrowia ludzi wynikających z obecności składników niebezpiecznych w sprzęcie, systemie zbierania zużytego sprzętu, roli gospodarstwa domowego w przyczynianiu się do ponownego użycia i odzysku, w tym recyklingu, zużytego sprzętu.
Obowiązki użytkownika sprzętu
Zgodnie z art. 35 ustawy, każdy użytkownik sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych jest obowiązany do oddania zużytego sprzętu zbierającemu zużyty sprzęt, który – dodajmy – posiada wpis do rejestru Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i odpowiednie uregulowania formalno-prawne w zakresie gospodarki odpadami.
Nie wolno umieszczać odpadów zużytego sprzętu razem z odpadami komunalnymi. Za nieprzestrzeganie tych przepisów ustawodawca w art. 73 i 74 przewidział karę grzywny. W tym miejscu należy wspomnieć, że prawo zabrania również demontażu, rozbiórki zużytych urządzeń elektrycznych poza legalnie działającym zakładem przetwarzania wpisanym w rejestr Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
Dotyczy to między innymi dość często spotykanego procederu demontowania urządzeń w celu pozyskania pewnych elementów, np. silnika elektrycznego, złomu metali żelaznych i nieżelaznych, a następnie oddawania złomu do punktu skupu. Za złamanie tego zakazu, zgodnie z art. 70 ustawy, grozi kara grzywny w wysokości od 2000 zł do 100 000 zł.
Obowiązki zbierającego zużyty sprzęt
Art. 3 ust 1 pkt 16 definiuje szczegółowo zbierających zużyty sprzęt. Są to: prowadzący punkt zbierania zużytego sprzętu, w tym punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych, punkt skupu złomu lub zakład przetwarzania, gminną jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych i przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych, prowadzącego punkt serwisowy, sprzedawcę detalicznego i sprzedawcę hurtowego sprzętu.
Należy zaznaczyć, że zbierający zużyty sprzęt jest obowiązany do przyjęcia zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych bez pobierania opłaty. Sprzedawca detaliczny i sprzedawca hurtowy są zobowiązani przy sprzedaży sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych do nieodpłatnego przyjęcia zużytego sprzętu w ilości nie większej niż sprzedawany nowy sprzęt, jeżeli zużyty sprzęt jest tego samego rodzaju – zasada „1 za 1”. W tym miejscu należy podkreślić, że za ewentualne odebranie odpadu od klienta z domu i przetransportowanie go do siedziby sklepu sprzedawca może pobrać opłatę.
W każdym przypadku sprzedający sprzęt elektryczny i prowadzący punkt serwisowy ma obowiązek poinformować klientów o możliwości zostawienia zużytego sprzętu w miejscu prowadzenia usługi. Ponadto sprzedawcy winni prowadzić sprzedaż sprzętu właściwie oznakowanego i z dołączoną informacją (patrz obowiązki wprowadzającego sprzęt). Zgodnie z art. 38, zbierający zużyty sprzęt jest zobowiązany przekazać zebrany zużyty sprzęt prowadzącemu zakład przetwarzania wpisanemu do rejestru, o którym mowa w art. 6.
Obowiązki prowadzącego zakład przetwarzania
Określają je artykuły od 43 do 52 ustawy. Prowadzący zakład przetwarzania powinien m.in.: zapewnić bezpieczne dla środowiska i zdrowia ludzi przetwarzanie zużytego sprzętu oraz powstających z niego odpadów, przekazać odpady powstałe w wyniku przetworzenia zużytego sprzętu prowadzącemu działalność w zakresie recyklingu lub prowadzącemu działalność w zakresie innych niż recykling procesów odzysku, wpisanym do rejestru, wydać wprowadzającemu sprzęt, z którym zawarł umowę dotyczącą przetwarzania odpadów, zaświadczenie o zużytym sprzęcie, które zawiera m.in. ilość przetworzonego sprzętu i masę odpadów przekazanych od odzysku. Na dzień 19 października 2011 roku na terenie kraju działało 156 legalnych zakładów przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Obowiązki prowadzącego działalność w zakresie recyklingu oraz prowadzącego działalność w zakresie innych niż recykling procesów odzysku
W artykułach od 53 do 56 ustawy opisano obowiązki przedsiębiorców zajmujących się gospodarowaniem odpadami po przetworzeniu zużytego sprzętu. Muszą oni m.in. wydać zaświadczenie potwierdzające recykling lub inne niż recykling procesy odzysku na wniosek prowadzącego zakład przetwarzania przekazującego odpady do recyklingu.
Natomiast organizacja odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest spółką akcyjną utworzoną przez wprowadzających sprzęt lub reprezentujące ich związki pracodawców lub izby gospodarcze w celu realizacji określonych w ustawie obowiązków przejętych na podstawie umów od wprowadzających sprzęt. Przedmiotem działania organizacji odzysku jest wyłącznie działalność związana z organizowaniem, zarządzaniem lub prowadzeniem przedsięwzięć związanych ze zbieraniem, przetwarzaniem, recyklingiem i innymi niż recykling procesami odzysku oraz unieszkodliwianiem zużytego sprzętu, w tym publiczne kampanie edukacyjne.
Wprowadzający może większość ciążących na nim obowiązków przenieść na podstawie umowy na organizację odzysku. Rozliczenie wykonania obowiązków dla wprowadzającego sprzęt na rynek następuje na koniec roku kalendarzowego. Wprowadzający sprzęt, który nie wykonał obowiązków, o których mowa w art. 30 ust. 1 i 27a ust. 1 (tj. nie osiągnął określonych poziomów odzysku i recyklingu dla zużytego sprzętu powstałego z poszczególnych grup i minimalnych rocznych poziomów zbierania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych), jest obowiązany do wpłacenia opłaty produktowej, obliczanej odrębnie w przypadku nieosiągnięcia wymaganego poziomu dla każdej grupy sprzętu, określonej w załączniku nr 1 do ustawy.
Należy zauważyć, że zgodnie z art. 18 wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych w przypadku:
1) niezawarcia umowy z organizacją odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego;
2) wygaśnięcia lub rozwiązania umowy z organizacją odzysku;
3) otwarcia likwidacji lub ogłoszenia upadłości organizacji odzysku
jest obowiązany do wniesienia zabezpieczenia finansowego na dany rok kalendarzowy, przeznaczonego na sfinansowanie zbierania, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu, i unieszkodliwiania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych, powstałego z tego samego rodzaju sprzętu, określonego w załączniku nr 1 do ustawy, który został przez niego wprowadzony.
Wniesienie zabezpieczenia finansowego w pierwszym przypadku jest warunkiem niezbędnym, by przedsiębiorca mógł się zarejestrować w rejestrze Głównego Inspektora Ochrony Środowiska jako wprowadzający sprzęt na rynek.
Szczegółowe informacje dotyczące przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, wpisu do rejestru, sprawozdawczości, opłaty produktowej oraz na temat rejestru przedsiębiorców biorących udział w obrocie sprzętem i zużytym sprzętem znajdują się na stronie www.gios.gov.pl.
