Efektem dominacji węgla jako nośnika energii jest nadmierne zanieczyszczenie powietrza emisją pyłu i gazów z różnego rodzaju palenisk węglowych. Szczególnie duży udział w zanieczyszczeniu powietrza mają paleniska domowe kształtujące tzw. niską emisję.

Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza to jedno z najpoważniejszych zadań stojących przed Polską. To nie przemysł ciężki, chemiczny i energetyka są głównymi trucicielami. Restrukturyzacja gospodarki i zmiany technologiczne spowodowały, że aktualnie udział substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe jest niewielki i wciąż maleje. Coraz poważniejszym problemem ekologicznym, ekonomicznym, zdrowotnym i społecznym są trujące spaliny i pyły pochodzące ze źródeł tzw. niskiej emisji.

Analiza jakości powietrza w gminie Zabrze
Zabrze jest miastem na prawach powiatu. Leży w województwie śląskim, w zachodniej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Zajmuje powierzchnię 80,43 km2. Gmina zawsze borykała się z zanieczyszczeniem środowiska. Ze względu na stan powietrza atmosferycznego w roku 2005 została zakwalifikowana, po uwzględnieniu kryteriów ustanowionych dla ochrony zdrowia, do klasy C, gdyż są w niej przekroczone dopuszczalne normy dla pyłu PM10 (klasa C) oraz benzenu (klasa B).
Oprócz źródeł zanieczyszczeń przemysłowych i komunikacyjnych znacząca jest emisja z kominów o wysokości poniżej 40 m. Działania z zakresu ograniczania niskiej emisji są od dawna priorytetowymi w realizacji polityki ekologicznej miasta. Zabrze ma duże doświadczenie w likwidacji tych źródeł zanieczyszczeń powietrza. Prowadzi się liczne przedsięwzięcia zarówno poprzez udzielanie od kilkunastu lat dotacji dla mieszkańców modernizujących swoje źródła ciepła, wykonywanie termomodernizacji budynków użyteczności publicznej, jak i projekty mające na celu edukowanie, informowanie społeczeństwa o zagrożeniach wynikających z zanieczyszczeń powietrza i sposobach zapobiegania im.
Głównym składnikiem zanieczyszczeń gazowych emitowanych do atmosfery w gminie jest dwutlenek węgla. Nie stanowi on zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwierząt i roślin. Z kolei takie związki, jak: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły, stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia. W niewielkich ilościach emitowane są również związki chloropochodne, węglowodory aromatyczne i alifatyczne oraz sadza. Razem z pyłem do atmosfery dostają się związki metali ciężkich, pierwiastki promieniotwórcze i benzo(a)piren – powszechnie uważany za substancję silnie kancerogenną, szkodliwą nawet w najmniejszych stężeniach.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że priorytetem w za­kresie ochrony powietrza i najbardziej efektywnym sposo­bem dojścia do normatywnych poziomów stężeń pyłu jest realizacja zadań związanych z likwidacją niskiej emisji w cen­tralnych częściach miast aglomeracji i wyznaczonych obszarach problemowych, zarówno w zakresie ograniczenia emisji źródeł spalania w gospodarce komunalnej, jak i emisji komunikacyjnej oraz intensyfikacji działań w zakresie zapo­biegania emisji wtórnej.

Działania na rzecz poprawy stanu powietrza w Zabrzu
Jesienią 2007 roku przeprowadzono ankietyzację wybranych dzielnic miasta pod kątem niskiej emisji. Objęto nią przede wszystkim budynki jednorodzinne. Następnie dokonano integracji danych ankietowych w systemie informacji przestrzennej GIS tak, aby mogły być pokazane w formie graficznej i wykorzystywane do dalszych analiz.
Dzielnicami szczególnie zagrożonymi przez niską emisję z kotłowni indywidualnych w domach jednorodzinnych są: Zaborze, Pawłów, Kończyce, Makoszowy, Grzybowice, os. Szczęść Boże i Maciejów.
Następnie opracowano Program Ograniczenia Niskiej Emisji dla Gminy Zabrze – w oparciu o przeprowadzoną ankietyzację dotyczącą zabudowy jednorodzinnej. Wynika z niej, że większość mieszkańców gminy użytkujących indywidualne budynki jednorodzinne do ogrzewania wykorzystuje węgiel kamienny. Ma to zasadniczy wpływ na środowisko lokalne, głównie z uwagi na jakość źródła ciepła, w jakim węgiel jest spalany.

Program Ograniczenia Niskiej Emisji
Zasadniczym celem Programu Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE) jest ograniczenie emisji szkodliwych substancji przekazywanych do atmosfery przez kotły zainstalowane w prywatnych domach jednorodzinnych. Założono, że Program realizowany będzie przez trzy lata. Do 31.10.2011 r. mieszkańcy złożyli 1253 wnioski. Z uwagi na duże zainteresowanie przygotowywana jest aktualizacja Programu z myślą o wydłużeniu czasu realizacji i zwiększeniu liczby inwestycji.
Program realizowany jest poprzez wymianę nieefektywnych źródeł ciepła na kotły efektywne i ekologiczne. W ramach programu możliwe jest również wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, takich jak energia słoneczna. Modernizacje prowadzone w ramach Programu obejmują także docieplenie budynków, dachów/stropodachów oraz wymianę stolarki okiennej.
Najważniejszą zaletą Programu Ograniczenia Niskiej Emisji jest to, że każdy uczestniczący w nim otrzyma dotację na częściowe pokrycie nakładów poniesionych przy realizacji inwestycji.
Program łączy ze sobą kilka pozytywnych aspektów o charakterze gospodarczym i nie tylko:

• wpływa na poprawę warunków życia społeczeństwa poprzez ochronę środowiska naturalnego;
• jest oparty o lokalny potencjał gospodarczy, więc stymuluje aktywizację zawodową społeczności;
• poprawia kondycję techniczną indywidualnych zasobów właścicieli posesji;
• wpływa na świadomość ekologiczną mieszkańców gminy;
• zwiększa prestiż i atrakcyjność miasta.

Krótka charakterystyka I etapu PONE
Rzeczywisty czas realizacji zadania: od 1.09.2009 r. do 29.10.2010 r.





Założenia II etapu PONE
Aktualnie Zabrze przygotowuje się do zakończenia II etapu Programu, który zakłada realizację 552 jednostkowych inwestycji w roku 2011. Z liczby złożonych wniosków wynika, że zainteresowanie udziałem w PONE jest bardzo duże.
Nazwa zadania: „Modernizacja źródeł ciepła budynków indywidualnych realizowana w ramach Programu Ograniczenia Niskiej Emisji na terenie miasta Zabrze – etap II”
Rzeczywisty czas realizacji zadania: od 1.05.2011 r. do 31.12.2011 r.
Zakres zadania wynikający z założeń Programu przedstawia się następująco:
wymiana źródeł ciepła (130 szt.);
zabudowa kolektora słonecznego (132 szt.);
ocieplenie ścian (100 szt.);
ocieplenie stropów (105 szt.);
wymiana okien (85 szt.).

Olga Klemczak