Wraz z globalnym wzrostem zapotrzebowania na energię, zwłaszcza energię elektryczną, istnieje konieczność stałego zwiększania jej produkcji. Jednocześnie zasoby paliw kopalnych ulegają powoli wyczerpaniu.







Jedną z alternatyw jest produkcja energii ze źródeł odnawialnych. Konieczność zwiększenia produkcji „zielonej energii” wynika również z przyjętego przez Unię Europejską klastru 3x20, zakładającego ograniczenie przez kraje członkowskie emisji CO2 o 20 proc. oraz zmniejszenie zużycia energii o 20 proc. w stosunku do 1998 roku, a także osiągnięcie udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym na poziomie 20 proc. – a wszystko to do roku 2020.

Dla Polski, zgodnie z uchwałą Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r. w sprawie przyjęcia polityki energetycznej Polski do 2030 roku, założono udział energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii na poziomie 15 proc. w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w kolejnych latach.

Zielona alternatywa

Jakie możliwości wykorzystania energii odnawialnej, racjonalne pod względem ekonomicznym, posiada Polska? Wykorzystanie energii wiatru jest opłacalne na większą skalę jedynie w dość wąskim pasie nadmorskim. Energia wody jest wykorzystywana w Polsce w małym stopniu – około 12 proc. – z uwagi na trudności z lokalizacją dużych elektrowni wodnych oraz powodowane przez ich budowę i eksploatację zakłócenia w ekosystemie. Możliwości pozyskania energii geotermicznej zależą od dostępności wody o odpowiedniej temperaturze – w Polsce pracuje obecnie tylko kilka lokalnych geotermalnych zakładów ciepłowniczych. Wykorzystanie energii promieniowania słonecznego na dzień dzisiejszy efektywne jest jedynie lokalnie i zazwyczaj do podgrzewu ciepłej wody użytkowej.

Zatem wydaje się, iż osiągnięcie zakładanych celów przez Polskę będzie dość trudne.
Wysoce prawdopodobne jest, że przy realizacji ww. celów niebagatelny udział będą miały instalacje energetyczne do współspalania biomasy oraz biogazownie – czyli instalacje służące do celowej produkcji biogazu, który następnie jest wykorzystywany do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej.

Biogazownie umożliwiają wykorzystanie łatwo dostępnych – często odpadowych – surowców. Spośród źródeł energii odnawialnej charakteryzują się wysoką wydajnością oraz brakiem ograniczeń terytorialnych związanych z ich lokalizacją (pod warunkiem zapewnienia dostawy surowców). Z uwagi na możliwość praktycznie nieograniczonego rozwoju, w przyszłości energia wytwarzana przez biogazownie, prócz zapewnienia udziału „zielonej energii” na wymaganym poziomie, może stanowić znaczny udział w całkowitej produkcji energii elektrycznej (oraz cieplnej) produkowanej w Polsce, umożliwiając pokrycie wzrastającego zapotrzebowania na energię oraz przyczyniając się do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego kraju.

Niewykorzystany potencjał

Przyjmując jako kryterium rodzaj surowca wykorzystywanego do produkcji biogazu, można wyróżnić:
– biogazownie wykorzystujące odpady komunalne i przemysłowe (zlokalizowane najczęściej na składowiskach odpadów),
– biogazownie wykorzystujące osady z oczyszczalni ścieków,
– biogazownie rolnicze.

Spośród wyżej wymienionych największy potencjał rozwoju posiadają biogazownie rolnicze. Jednocześnie w obecnej chwili jest to potencjał niewykorzystany – w Polsce działa lub jest na ukończeniu jedynie kilka biogazowni rolniczych, co jest niewielką liczbą, biorąc pod uwagę około dwustu biogazowni wykorzystujących odpady z wysypisk lub osady ściekowe (ustalenie dokładnej liczby biogazowni działających w kraju jest trudne, ponieważ nie istnieje oficjalna statystyka w tym zakresie).

Na tle krajów Europy Zachodniej, zwłaszcza Niemiec, gdzie funkcjonuje ponad cztery tysiące biogazowni, liczba ta wydaje się jeszcze mniejsza.

Biorąc pod uwagę przeznaczenie biogazowni rolniczych, można wyróżnić:
– biogazownie do produkcji energii elektrycznej i cieplnej głównie na potrzeby pojedynczych gospodarstw, funkcjonujące przy wykorzystaniu własnych substratów – z uwagi na zapewnienie odpowiedniej ilości substratów oraz koszty inwestycyjne mają one obecnie rację bytu wyłącznie w przypadku średnich i dużych gospodarstw rolnych;
– biogazownie produkujące energię elektryczną na sprzedaż, wykorzystujące surowce zbierane ze znacznego obszaru – w takim przypadku, dobierając lokalizację biogazowni, wskazane jest, oprócz zbadania możliwości pozyskania substratów, uwzględnienie możliwości sprzedaży energii cieplnej, która produkowana będzie równolegle z energią elektryczną, a w przypadku braku odbiorców zostanie zmarnowana.

W przyszłości prawdopodobnie będzie dominować drugi typ biogazowni, zwłaszcza że wprowadzono już bądź w najbliższym czasie planowane jest wprowadzenie szeregu przepisów ułatwiających funkcjonowanie odnawialnych źródeł energii, zwłaszcza wytwarzających energię elektryczną na sprzedaż (możliwość odsprzedaży świadectw pochodzenia „zielonej energii” na warunkach wolnorynkowych, zwolnienie z opłat koncesyjnych inwestycji o mocy zainstalowanej do 5 MW, obowiązek zakupu całości wytworzonej energii przez podmioty zajmujące się handlem energią, ulga w kosztach przyłączenia do sieci elektroenergetycznej, zwolnienie energii eklektycznej z akcyzy).

Stawiając na biogaz

Obecnie w naszym kraju zaczyna być zauważalny wzrost zainteresowania budową biogazowni rolniczych – specjaliści szacują, że do roku 2020 w Polsce może działać nawet około 2,5 tys. biogazowni. Tendencja ta dotarła także do regionu uważanego do niedawna za typowo przemysłowy – Górnego Śląska.

Jedną z instytucji, do której można zwrócić się o dofinansowanie budowy biogazowni w tym regionie, jest Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, który od momentu swojego powstania w 1993 roku, wspiera realizację proekologicznych przedsięwzięć, ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii.

Osobom prawnym, planującym budowę biogazowni, Wojewódzki Fundusz w Katowicach może zaoferować dofinansowanie w łącznej wysokości do 80 proc. kosztów kwalifikowanych (jego wysokość jest uzależniona od wysokości efektu ekologicznego) i kosztu jego uzyskania oraz wymogów zawartych w przepisach o pomocy publicznej.

Wsparcie może być udzielone w formie preferencyjnej, częściowo umarzalnej pożyczki – oprocentowanie na poziomie 0,6 stopy redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 3 proc. w stosunku rocznym, przy czym kwota umorzonej pożyczki musi zostać wykorzystana na kolejne zadanie proekologiczne – oraz w formie dotacji. Maksymalna wysokość dotacji wynosi 400 000 zł, lecz nie więcej niż 25 proc. kosztów kwalifikowanych.

W przypadku osób fizycznych, realizujących zwykle inwestycje na mniejszą skalę (małe biogazownie bazujące na odpadach organicznych z własnych gospodarstw), możliwe jest skorzystanie z preferencyjnego kredytu ze środków WFOŚiGW, dostępnego w Banku Ochrony Środowiska SA, który może być przeznaczony m.in. na „Budowę systemów z udziałem niekonwencjonalnych (w tym odnawialnych) źródeł energii wraz z instalacjami do przesyłu energii”. Maksymalna wysokość kredytu może wynosić 90 proc. kosztów całkowitych, lecz nie więcej niż 300 000 zł. Oprocentowanie kredytu wynosi 0,6 s.r.w., lecz nie mniej niż 3 proc. w stosunku rocznym. Kredyt nie podlega umorzeniu.

Środki Wojewódzkiego Funduszu mogą również stanowić uzupełnienie środków pozyskanych z innych źródeł.

W ubiegłym roku do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach wpłynęły dwa pierwsze wnioski o dofinansowanie budowy biogazowni rolniczych, zlokalizowanych na terenie województwa śląskiego. Moc elektryczna tych biogazowni to 2,2 MW i 0,6 MW. Biogazownia o mocy 0,6 MW została już uruchomiona, natomiast biogazownia o mocy 2,2 MW zostanie oddana do użytkowania w 2012 roku.

Wojewódzki Fundusz zarezerwował na dofinansowanie tych przedsięwzięć kwotę 19 mln zł. Energia elektryczna wyprodukowana przez obie biogazownie będzie sprzedawana na wolnym rynku. Substraty do produkcji biogazu będą natomiast pozyskiwane z różnych źródeł – w przypadku większej biogazowni od dostawców zewnętrznych, w przypadku mniejszej – z własnych plantacji.

Rachunek ekonomiczny

Niezależnie od możliwości uzyskania wsparcia na etapie inwestycyjnym (np. w ramach programów operacyjnych, finansowanych ze środków unijnych, czy też dofinansowania ze środków krajowych) oraz proekologicznego charakteru przedsięwzięcia, budowa biogazowni jest także zwykłym przedsięwzięciem biznesowym i przy spełnieniu określonych warunków powinna być opłacalna ekonomiczne.

Przykładowo, planując budowę biogazowni rolniczej o mocy elektrycznej 1 MW i założeniu jej pracy przez 8000 h w ciągu roku, można liczyć na produkcję ok. 8000 MWh energii elektrycznej oraz ok. 8500 MWh energii cieplnej. Około 10 proc. energii elektrycznej i około 20-30 proc. energii cieplnej zostanie zużyte na potrzeby własne biogazowni, reszta pozostanie do dyspozycji inwestora.

Po przeprowadzonym procesie fermentacji do dyspozycji inwestora pozostanie również odpad pofermentacyjny, który można zagospodarować np. jako nawóz rolniczy. Koszt wykonania omawianej biogazowni to około 4 000 000 €.

Opłacalność, określona jako czas zwrotu zainwestowanych środków, zależy od kilku czynników, głównie od:
a. wysokości przychodów ze sprzedaży energii elektrycznej (z uwzględnieniem ceny świadectw pochodzenia energii) oraz energii cieplnej (jeśli jest na nią zapotrzebowanie),
b. kosztów pozyskania substratów,
c. pozostałych kosztów eksploatacji biogazowni (dzierżawa gruntu, koszty osobowe itp),
i jest w miarę łatwa do określenia w momencie rozważania decyzji o ewentualnej budowie biogazowni.