Kolejny już raz polecamy Państwa uwadze zagadnienia związane z regulacjami prawnymi, dotyczącymi poszczególnych dziedzin ochrony środowiska. Naszym zamiarem jest, aby rubryka „Ekologia i paragraf” służyła praktyczną pomocą w poruszaniu się w jakże często – niestety – skomplikowanym i nie do końca jednoznacznym obszarze, jakim są stosowne ustawy, a zwłaszcza towarzyszące im przepisy wykonawcze. Chętnie uwzględnimy wszelkie uwagi oraz wskazówki co do zawartości merytorycznej tej rubryki. Prosimy więc o pytania, na które odpowiedzą specjaliści i eksperci Polskiej Izby Ekologii. Zapraszamy do współpracy!
Podstawowe obowiązki prowadzących zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienia poważnych awarii przemysłowych

Ochrona środowiska przed poważną awarią oznacza zapobieganie zdarzeniom mogącym powodować awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska. Poważna awaria to zdarzenie – w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji – prowadzące do natychmiastowego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, skażenia środowiska albo powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.





Poważna awaria przemysłowa to poważna awaria w zakładzie, przez który rozumie się jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Poniżej przedstawiono podstawowe obowiązki przedsiębiorców w zakresie ochrony środowiska przed poważnymi awariami przemysłowymi z uwzględnieniem zmian wprowadzonych ustawą z dnia 22 lipca 2010 roku o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska (1, 2).

Zgłoszenie zakładu

Obowiązek dokonania analizy kwalifikacyjnej zakładu do jednej z dwóch grup zakładów, tj. zakładów o zwiększonym ryzyku lub zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, ciąży bezpośrednio na prowadzącym zakład i wymaga zapoznania się z zapisami art. 248 ustawy Prawo ochrony środowiska (1, 2) i wydanych na tej podstawie przez Ministra Gospodarki rozporządzeń określających rodzaje i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

Wprowadzono tu istotny zapis, że ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku, należy odnosić zarówno do warunków normalnej pracy zakładu, jak i takich, w których przewiduje się możliwość wystąpienia substancji niebezpiecznej, w szczególności podczas awarii przemysłowej (3, 4).

W art. 250 ustawy Prawo ochrony środowiska (1, 2) zobowiązano prowadzącego zakład o zwiększonym ryzyku (ZZR) lub o dużym ryzyku (ZDR) do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej z równoczesnym przekazaniem zgłoszenia do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

Z dniem 20 września 2010 roku wprowadzono – art. 243a w powiązaniu z art. 250 ust. 2, pkt 6 ustawy Prawo ochrony środowiska – zapis dotyczący obowiązku podania w zgłoszeniu składowanej substancji niebezpiecznej, przez co rozumie się substancję niebezpieczną pozostającą pod nadzorem zakładu lub przechowywaną na jego terenie (1, 2).

W art. 250 ust. 4 (1) określono terminy dokonania zgłoszenia przez prowadzącego zakład, które przedstawiają się następująco: co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu lub jego części albo w terminie 3 miesięcy od dnia zaliczenia istniejącego zakładu do zakładu ZZR lub do zakładu ZDR.

Ponadto art. 250 ust. 5 (1) wprowadza obowiązek zgłoszenia przez prowadzącego zakład istotnych zmian, które mogłyby mieć poważne skutki związane z ryzykiem wystąpienia poważnej awarii. Pojęcie „istotna zmiana” należy rozumieć jako: zmianę ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznej albo jej charakterystyki fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej, zmianę technologii lub profilu produkcji oraz zmianę, która mogłaby mieć poważne skutki związane z ryzykiem wystąpienia awarii, w stosunku do danych zawartych w dokonanym w terminie wcześniejszym zgłoszeniu. Ww. zmiana powinna zostać zgłoszona właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej w terminie 14 dni przed dniem jej wprowadzenia z równoczesnym przekazaniem tej informacji wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

Wyłączenia stosowania

Art. 248 ust. 2a (1, 2) wyłączył z zakresu stosowania następujące obiekty i rodzaje działalności:
1. Komórki i jednostki organizacyjne podległe Ministrowi Obrony Narodowej albo przez niego nadzorowane.
2. Transport materiałów niebezpiecznych i ich czasowe magazynowanie poza zakładami.
3. Poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, z wyjątkiem ich składowania i magazynowania oraz chemicznych i cieplnych procesów przetwarzania tych kopalin.
4. Składowanie i magazynowanie odpadów, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych stanowiących substancje niebezpieczne określone w załączniku do rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 31 stycznia 2006 roku (4).

Program zapobiegania awariom i system bezpieczeństwa

W art. 251 (1) zobowiązano prowadzącego zakład ZZR lub zakład ZDR do sporządzenia programu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, w którym należy przedstawić funkcjonujący w zakładzie system bezpieczeństwa gwarantujący ochronę ludzi i środowiska, stanowiący element ogólnego systemu zarządzania zakładem. W ust. 3 tego artykułu określono wymagane terminy przedłożenia programu zapobiegania awariom przez prowadzącego zakład ZZR lub zakład ZDR właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, tj. co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu lub jego części albo w terminie 3 miesięcy od dnia zaliczenia istniejącego zakładu do ZZR lub ZDR.

Uruchomienie zakładu ZZR lub ZDR może nastąpić po upływie 14 dni od dnia otrzymania przez właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej programu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, jeśli w tym terminie organ ten nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji administracyjnej (1).

Raport o bezpieczeństwie

W art. 253 ust. 1 (1) zobowiązano prowadzącego zakład ZDR do opracowania raportu o bezpieczeństwie. Wymagania, jakim powinien odpowiadać raport o bezpieczeństwie, zostały określone w art. 253 ust. 2 (1, 2) oraz w drodze rozporządzeń Ministra Gospodarki (5, 6), wydanych na podstawie art. 253 ust. 3 (1).

W art. 254 ust. 1 (1) określono obowiązujące terminy przedłożenia przez prowadzącego zakład ZDR raportu o bezpieczeństwie komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska. Zgodnie z treścią ww. artykułu raport o bezpieczeństwie należy przedłożyć co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu lub jego części albo w terminie roku od dnia zaliczenia istniejącego zakładu do zakładu ZDR, z tym że w świetle zapisów art. 255 (1) rozpoczęcie ruchu zakładu ZDR może nastąpić dopiero po zatwierdzeniu raportu o bezpieczeństwie.

Plany operacyjno-ratownicze

Wymagania, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze, zostały określone w drodze rozporządzeń Ministra Gospodarki (7, 8), wydanych na podstawie art. 260 ust. 3 (1). W art. 261 ust. 1-3 (1) zobowiązano prowadzącego zakład ZDR do opracowania wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego (WPOR) i przedłożenia go komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej wraz z informacjami niezbędnymi do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, z uwzględnieniem transgranicznych skutków poważnych awarii przemysłowych. Na prowadzącym zakład ZDR spoczywa ponadto obowiązek przeprowadzenia analizy i przećwiczenia co najmniej raz na 3 lata WPOR w celu jego aktualizacji i dokonania w nim uzasadnionych zmian.

Informowanie społeczeństwa

Zgodnie z art. 261 ust. 5-6 (2) prowadzący zakład ZDR jest obowiązany do regularnego, co najmniej raz na 5 lat, dostarczania informacji na temat środków bezpieczeństwa i sposobu postępowania w przypadku wystąpienia poważnych awarii jednostkom organizacyjnym systemu oświaty i pomocy społecznej, zakładom opieki zdrowotnej oraz określonym w wykazie zamieszczonym w wewnętrznym planie operacyjno-ratowniczym zakładu innym podmiotom i instytucjom służącym społeczeństwu, które mogą zostać dotknięte skutkami takich awarii, oraz udostępnienie tych informacji społeczeństwu.

Prowadzący zakład ZDR realizuje powyższe obowiązki poprzez udostępnienie informacji na stronie internetowej zakładu, ogłoszenie w siedzibie zakładu oraz przekazanie informacji wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta właściwemu ze względu na lokalizację zakładu.

Zgłaszanie poważnych awarii

Nie dokonano zmian w zakresie zgłaszania poważnych awarii. Zgodnie z art. 264 (1) prowadzący zakład ZZR lub ZDR w razie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej jest obowiązany do:
– natychmiastowego zawiadomienia o tym fakcie właściwego organu Państwowej Straży Pożarnej oraz wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska,
– niezwłocznego przekazania ww. organom informacji o okolicznościach awarii, o niebezpiecznych substancjach związanych z awarią, umożliwiających dokonanie oceny skutków awarii dla ludzi i środowiska, oraz o podjętych działaniach ratunkowych, a także działaniach mających na celu ograniczenie skutków awarii i zapobieżenie jej powtórzeniu się,
– stałej aktualizacji wymienionych powyżej informacji, odpowiednio do zmiany sytuacji.

W art. 261 ust. 1 pkt 1 (1) zobowiązano prowadzącego zakład ZDR do niezwłocznego przystąpienia do realizacji wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego w razie zagrożenia poważną awarią przemysłową lub jej wystąpienia.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 roku (9) obowiązkiem zgłoszenia przez organy administracji właściwe do zwalczania poważnych awarii do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska objęte są awarie spełniające podane tam kryteria kwalifikacyjne.

W przypadku wystąpienia szkody w środowisku w wyniku poważnej awarii prowadzący zakład jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania w celu ograniczenia szkody w środowisku, zapobieżenia kolejnym szkodom i negatywnym skutkom dla zdrowia ludzi lub środowiska, w tym natychmiastowego skontrolowania, powstrzymania, usunięcia lub ograniczenia w inny sposób zanieczyszczeń oraz podjęcia działań naprawczych.

Zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i ich naprawie określa ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 roku (10), gdzie do działalności stwarzającej ryzyko szkody w środowisku zaliczono m.in. produkcję, wykorzystywanie, przechowywanie, przetwarzanie, składowanie, uwalnianie do środowiska oraz transport substancji niebezpiecznych.

W przypadku wystąpienia szkody w środowisku prowadzący zakład uzgadnia warunki przeprowadzenia działań naprawczych z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska (10).

Podstawy prawne

1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 152, poz. 1019).
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. nr 58, poz. 535).
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 31 stycznia 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. nr 30, poz. 208).
5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać raport o bezpieczeństwie zakładu o dużym ryzyku (Dz. U. nr 104, poz. 970).
6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 12 września 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać raport o bezpieczeństwie zakładu o dużym ryzyku (Dz. U. nr 197, poz. 1632).
7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze (Dz. U. nr 131, poz. 1219).
8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze (Dz. U. nr 229, poz. 1527).
9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Dz. U. nr 5 z 2003 roku, poz. 58).
10. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. nr 75, poz. 493 z późn. zm.).