Ekolaur PIE w kategorii: Rekultywacja terenów zdegradowanych

Kompania Węglowa S.A.
ul. Powstańców 30, 40-039 Katowice
tel. 32 757 22 11, fax 32 255 54 53
e-mail: centrala@kwsa.pl
www.kwsa.pl

za: Zabezpieczenie osadów zawierających izotopy radu i przywrócenie wartości użytkowych terenu po byłym osadniku wód dołowych Bojszowy.









Kompania Węglowa S.A. to największa firma górnicza w Europie. Grupuje 15 kopalń o zdolności wydobywczej ok. 40 mln ton węgla kamiennego rocznie. Ze względu na skalę oddziaływań na środowisko naturalne – troska o jak najlepszą jego ochronę jest jednym z priorytetów polityki Spółki.

Rekultywacja terenów zdegradowanych należy do podstawowych problemów ekologicznych górnictwa węgla kamiennego na Górnym Śląsku. Kompania Węglowa posiada znaczne obszary niekorzystnie przekształcone wskutek wieloletniej działalności wydobywczej. Zrealizowane i będące w trakcie realizacji projekty rekultywacji poszczególnych obiektów w Kompanii Węglowej S.A. to świadome kształtowanie krajobrazu i nadanie nowych właściwości terenom, zgodnie z zapotrzebowaniem i oczekiwaniami społeczności lokalnych. Tereny, które przez działalność kopalń straciły swe pierwotne właściwości i stały się nieużytkami, objęte są systematyczną rekultywacją i zagospodarowaniem.

Jednym z największych zrealizowanych w ostatnich latach przez Kompanię Węglową S.A. zadań w zakresie ochrony środowiska było Zabezpieczenie osadów zawierających izotopy radu i przywrócenie wartości użytkowych terenu po byłym osadniku wód dołowych „Bojszowy”. Osadnik ten został oddany do użytku w 1980 r. i służył do oczyszczania z zawiesiny wód dołowych z KWK „Piast” oraz KWK „Czeczott” (obecnie zlikwidowany Ruch II KWK „Piast”). Stał się zbędny w następstwie likwidacji dawnej KWK „Czeczott” oraz wybudowania w kopalni „Piast” podziemnego systemu oczyszczania wód. Jednak osady zawarte w osadniku charakteryzowały się podwyższoną promieniotwórczością i wymagały odpowiedniego zabezpieczenia.

Obiekt położony jest pomiędzy miejscowościami Bojszowy i Jedlina, w dolinie rzeki Gostyni, mniej więcej dwa kilometry od jej ujścia do Wisły (fot. 1).

Przy powierzchni ok. 16 ha osadnik miał pojemność 400 000 m3. Parametry te pozwalały na przyjęcie zasolonych wód w ilości ok. 15 000 m3/dobę z KWK „Czeczott” oraz ok. 20 000 m3/dobę z KWK „Piast”. Pod względem jakości były to wody radowe typu B (tj. zawierające jony radu i jony siarczanowe, a niezawierające jonów baru). Zasolenie wód zrzucanych do zbiornika wahało się od 45 g/dm3 do 55 g/dm3. Przez cały okres eksploatacji w osadniku nagromadziło się około 160 tys. m3 osadów o podwyższonej promieniotwórczości. Jednocześnie badania próbek pobranych z terenu położonego wokół osadnika nie wykazały podwyższonych stężeń izotopu radu. W świetle przeprowadzonych badań stwierdzono, że zanieczyszczenie radem ograniczone jest do osadów zawartych w samym osadniku. Odpowiednie zabezpieczenie tych osadów było jednym z najważniejszych celów rekultywacji osadnika.

Realizacja zadania rekultywacji osadnika została rozpoczęta przez Kompanię Węglową S.A. Oddział KWK „Piast” w 2007 roku. Przyjęto najkorzystniejszą dla środowiska metodę postępowania, tj. unieszkodliwienie osadów w osadniku, z wykorzystaniem odzysku m.in. odpadów wydobywczych. Należy podkreślić, że właściwe dobranie kierunku rekultywacji stanowi kompromis pomiędzy aspektami ekonomicznymi i społecznymi a możliwościami technicznymi oraz uwarunkowaniami prawnymi, w tym prawa lokalnego.

Zaprojektowane rozwiązanie polegało na poprawie stabilności osadów poprzez wyeliminowanie ich nadmiernej rozlewności, tak by uzyskać podłoże dla wierzchniej warstwy izolującej osady od otoczenia. Rozwiązanie takie sprawia, że nie ma ryzyka rozprzestrzenienia się niebezpiecznych osadów poza obiekt. Ustabilizowanie osadów oraz ich izolacja od otoczenia uniemożliwi także wtórne wymywanie radu z osadów przez wody gruntowe i opadowe.

Jako główny materiał do stabilizacji osadów zostały wykorzystane uzyskane w procesie odzysku odpady wydobywcze pochodzące z KWK „Piast”. Dla określenia skuteczności wykonanych zabezpieczeń nad warstwą stabilizującą osady wykonano warstwę drenażową, do ułożenia której wykorzystane zostały piaski w ilości około 120 tys. m3 (fot. 2).

W warstwie tej, poprzez sieć rur perforowanych, ujmowane są wody przesączające się przez warstwę ekranu uszczelniającego. Ewentualne zanieczyszczenia gazowe migrujące z osadów ujmowane są do rur drenażowych i następnie odprowadzane rurami odpowietrzającymi, gdzie możliwe jest pobieranie próbek do badania ich składu. Do wykonania warstwy ekranu izolującego osady przed wpływem wód opadowych zostały użyte odpady wydobywcze z KWK „Piast” w ilości około 215 tys. m3 odpadów. Miąższość warstwy po jej zagęszczeniu do war tości wskaźnika Is≥0,98 wynosi ok. 1 m.

W ten sposób osiągnięto odpowiednią izolację osadów od otoczenia, zapewniono skuteczną wodoszczelność oraz uzyskano pożądaną nośność terenu, umożliwiając jego późniejsze wykorzystanie (fot. 3).

Wierzchnią warstwę rekultywacyjną wykonano z ziemi i gruntów piaszczystych z wykopów oraz niezagęszczonej warstwy humusu. Całość materiałów wykorzystanych do rekultywacji przewożona była transpor tem kolejowym. Dzięki temu realizacja zadania nie wiązała się z uciążliwościami dla społeczności lokalnych, jakie powstałyby w przypadku transpor tu kołowego.

Całkowity koszt prac rekultywacyjnych osadnika wód dołowych „Bojszowy” wyniósł 5,8 mln zł. Należy podkreślić, że wybrany sposób realizacji zadania został doceniony przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który wsparł realizację inwestycji dotacją w wysokości 2,1 mln złotych (fot. 4).