Programy priorytetowe Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na rzecz poprawy efektywności energetycznej

Komisja Europejska z dużą konsekwencją wdraża politykę zmierzającą do przeciwdziałania ocieplaniu się klimatu.




Podjęto próbę zintegrowania działań w zakresie klimatu i energetyki w ramach pakietu energetyczno-klimatycznego, które zawierają następujące elementy:
– zwiększenie do 2020 roku efektywności energetycznej o 20 proc. w stosunku do „scenariusza bazowego”;
– zwiększenie do roku 2020 udziału energii ze źródeł odnawialnych do 20 proc. całkowitego zużycia energii finalnej w UE;
– zmniejszenie do 2020 roku emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 20 proc. w porównaniu do 1990 roku, z możliwością wzrostu tej wielkości nawet do 30 proc., pod warunkiem, że inne kraje rozwinięte zobowiążą się do porównywalnej redukcji emisji, a wybrane kraje rozwijające się wniosą odpowiedni wkład na miarę swoich możliwości redukcyjnych.
(Ostatnio pojawiły się głosy, czy też raczej apele o zwiększenie zapisanych w pakiecie energetyczno- klimatycznym wskaźników; m.in. jeżeli chodzi o efektywność energetyczną, gdzie określa się, że ww. wskaźnik wytycza jedynie pewną drogę, a powinien to być zdaniem np. Koalicji Klimatycznej cel wiążący, to znaczy prawnie zobowiązujący wszystkie państwa do poczynienia tych kroków do roku 2020).

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) wspiera wszystkie działania zmierzające do wypełnienia określonych dla Polski celów pakietu energetyczno- klimatycznego. Są one dla naszego kraju zindywidualizowane (zgodnie z ustaleniami negocjacyjnymi) i określane szczegółowo w przyjętych oraz opracowywanych politykach i strategiach.

NFOŚiGW uważa, że podjęcie i realizacja kompleksowych zadań w tym obszarze (efektywności energetycznej, energooszczędności) przyniesie znaczącą i efektywną kosztowo redukcję CO2 i przyczyni się równocześnie do wypełnienia przez Polskę zapisów określonych w dyrektywie 2006/32/WE z dnia 5 kwietnia 2006 roku w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii.

Cel indykatywny wynikający z tej dyrektywy wynosi na koniec 2016 roku 4,5 Mtoe¹/rok (53 452 GWh, czyli 9 proc. średniego zużycia energii finalnej z lat 2001-2005).

Stan obecny

Według danych Ministerstwa Gospodarki w ciągu ostatnich 10 lat w Polsce dokonał się ogromny postęp w zakresie efektywności energetycznej. Energochłonność Produktu Krajowego Brutto spadła o blisko 1/3. Nasze dokonania to przede wszystkim: przedsięwzięcia termomodernizacyjne wykonywane w ramach ustawy o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych, modernizacja oświetlenia ulicznego czy też optymalizacja procesów przemysłowych. Według danych GUS² energochłonność PKB (wg kursu euro) w ciągu ostatnich 10 lat spadła o prawie 30 proc. W 1998 r. wynosiła 0,561 kgoe³/100 euro; w roku 2008 spadła do poziomu 0,383 kgoe³/100 euro.

Nadal jednak efektywność energetyczna polskiej gospodarki jest około 3 razy niższa niż w najbardziej rozwiniętych krajach europejskich i około 2 razy niższa niż średnia w krajach Unii Europejskiej. Dodatkowo, zużycie energii pierwotnej w Polsce – odniesione do liczebności populacji – jest niemal 40 proc. niższe niż w krajach „starej 15”. Powyższe świadczy o ogromnym potencjale w zakresie oszczędzania energii w Polsce, charakterystycznym dla gospodarki intensywnie rozwijającej się.

Prowadzone w Polsce działania, mające na celu poprawę efektywności energetycznej gospodarki prowadzą do ograniczenia szkodliwego oddziaływania sektora energetycznego na środowisko oraz będą przyczyniać się do poprawy bezpieczeństwa energetycznego kraju.

W artykule pragnę przedstawić Czytelnikom aktywność NFOŚiGW – obecną i planowaną – służącą poprawie efektywności energetycznej (definiowanej jako wielkość zużycia energii odniesionej do uzyskiwanej wielkości efektu użytkowego) w naszym kraju.

Oczywiście NFOŚiGW jest tylko jednym z uczestników działań na rzecz energooszczędności i poprawy efektywności energetycznej zarówno w sektorze komunalnym, jak i w przedsiębiorstwach; ponosi więc jedynie częściową odpowiedzialność za prace w tym zakresie.

Ramy prawne dla działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej gospodarki, obejmujące mechanizm wsparcia i prowadzące do uzyskania wymiernych oszczędności energii wymaganych na podstawie ww. dyrektywy, zapewnia przyjęta niedawno przez parlament Ustawa z dnia 15 kwietnia o efektywności energetycznej⁴.

Działania te prowadzone będą w trzech obszarach: zwiększenia oszczędności energii przez odbiorców końcowych, zwiększenia oszczędności energii przez urządzenia potrzeb własnych oraz zmniejszenia strat energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego w przesyle.

Prezentowane w artykule programy priorytetowe NFOŚiGW, których planowana realizacja przyczyni się do poprawy efektywności energetycznej, były elementem prac nad ww. ustawą.


Środki finansowe NFOŚiGW
przeznaczane na dofinansowanie projektów
w zakresie efektywności energetycznej i energooszczędności

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej może przeznaczać na dofinansowanie projektów (audytów i zadań inwestycyjnych) w zakresie efektywności energetycznej i energooszczędności środki:

1. naliczane przez URE wpływy z opłat zastępczych i kar (uiszczane przez dystrybutorów energii elektrycznej za niedopełnienie minimalnych dostaw energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii i kogeneracji), o których mowa w art. 9a ust. 1 pkt. 2 i ust. 8 pkt. 2 i art. 56 ust. 1 pkt. 1a i 28-30 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne4 (Dz. U. z 2006 r. nr 89, poz. 625, z późn. zm.);

2. naliczane przez URE wpływy z opłat zastępczych i kar (uiszczane przez przedsiębiorstwa energetyczne, odbiorców końcowych oraz domy maklerskie, które nie skorzystały z rozwiązania alternatywnego w postaci uzyskania i przedłożenia do umorzenia Prezesowi URE świadectw efektywności energetycznej o określonej wartości); o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt. 2 i art. 35 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej_⁵;

3. będące własnymi NFOŚiGW;

4. uzyskane ze sprzedaży uprawnień do emisji CO2 wg Protokołu z dnia 9 listopada 1997 roku z Kioto (uprawnienia – jednostki AAU – Assigned Amount Unit – przyznanej emisji CO2 w systemie ONZ). Należy tu nadmienić, że NFOŚiGW jest od lipca 2009 roku6 Krajowym Operatorem Systemu Zielonych Inwestycji i zarządza (przy udziale Rady Konsultacyjnej i pod nadzorem Ministra Środowiska) środkami uzyskanymi ze sprzedaży uprawnień. M.in. tworzymy i wdrażamy w tym zakresie programy priorytetowe systemu zielonych inwestycji dla realizacji zadań efektywnego zarządzania (wykorzystywania) energii, realizacji biogazowni, wykorzystania biomasy, podłączania energetyki wiatrowej, ciepłownictwa;

5. uzyskane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Spójności (realizacja niektórych działań IX osi priorytetowej PO IiŚ „Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna” oraz IV osi priorytetowej PO IiŚ „Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska”, dla których NFOŚiGW jest instytucją wdrażającą).

Posiadamy również otwartą umowę kredytową z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym, z której środki (jako pożyczkę) możemy przekazywać naszym beneficjentom na „domykanie montaży finansowych w obszarze energoefektywności i poprawy efektywności energetycznej”.

Programy priorytetowe NFOŚiGW
na rzecz energooszczędności i poprawy efektywności energetycznej

1. Zarządzanie finansami NFOŚiGW poprzez programy priorytetowe.
Zgodnie ze „Strategią Działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2008-2012” misją NFOŚiGW jest „wspieranie przedsięwzięć służących ochronie środowiska i poszanowaniu jego wartości, w oparciu o konstytucyjną zasadę zrównoważonego rozwoju. Realizowane, z udziałem NFOŚiGW projekty, będą zgodne z Polityką Ekologiczną Państwa”.
Dla pełnej realizacji tej misji wdrażane jest zarządzanie finansami NFOŚiGW poprzez system programów priorytetowych, które określają sposób wypełniania celów misji Funduszu.
Programy priorytetowe zapewnią wypracowanie określonych w strategii wartości i zasad, którymi kieruje się Fundusz, a konkretnie:
– zasady zrównoważonego rozwoju,
– najefektywniejszego wykorzystania środków publicznych,
– przejrzystości informacji w zakresie dostępnych środków,
– przejrzystości informacji w zakresie stosowanych kryteriów dostępu i instrumentów oceny wniosków oraz przebiegu procesu decyzyjnego,
– informacji w zakresie kontroli własnej efektywności instytucjonalnej oraz oceny i kontroli rezultatów projektów.
Przygotowywane właściwie dokumenty wnioskowe i planistyczne oraz dokumenty zamykające (rozliczające) proces dofinansowania umożliwią przygotowanie i wprowadzenie wspólnej z wojewódzkimi funduszami bazy danych o efektach ekologicznych i kosztach ich osiągania, a także ujednoliconej metodyki pomiarów efektów ekologicznych, kontrolowanej przez Inspekcję Ochrony Środowiska.
Zasadniczym dokumentem systemu jest Program priorytetowy, który jest podstawą do przyjmowania i rozpatrywania wniosków o dofinansowanie.
Program priorytetowy zawiera m.in. następujące elementy:
1) cel programu,
2) wskaźniki osiągnięcia celu,
3) podstawę prawną udzielenia dofinansowania,
4) budżet i minimalną wysokość kosztów kwalifikowanych,
5) okres wdrażania,
6) rodzaje beneficjentów i rodzaje przedsięwzięć,
7) formę i warunki dofinansowania oraz maksymalny poziom dofinansowania,
8) terminy składania wniosków,
9) procedurę i kryteria wyboru przedsięwzięć.

2. Bieżące i planowane programy priorytetowe w obszarze efektywności energetycznej.
(Poniżej podałem charakterystykę programów priorytetowych w obszarze efektywnego zarządzania energią – poprawy efektywności energetycznej i energooszczędności – realizowanych bądź planowanych do realizacji. Szczegółowe informacje – w tym informacje o konkursowym naborze wniosków – znajdować Państwo będą na naszej stronie internetowej: www.nfosigw.gov.pl. W artykule nie zawarto informacji o programach priorytetowych, dla których nabór został zakończony i/lub zakwalifikowane projekty znajdują się w trakcie realizacji).

2.1. Program priorytetowy Systemu Zielonych Inwestycji cz. 1: Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej.
Program jest skierowany do zarządzających obiektami użyteczności publicznej; przykładowi beneficjenci to: jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, podmioty świadczące usługi publiczne, Ochotnicza Straż Pożarna, szkoły wyższe oraz instytuty badawczo-rozwojowe, zakłady opieki zdrowotnej, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe, kościelne osoby prawne.
Podstawowe zadania dofinansowywane w ramach programu: termomodernizacja obiektów, w tym zmiany wyposażenia obiektów w urządzenia o najwyższych, uzasadnionych ekonomicznie standardach efektywności energetycznej – związanych bezpośrednio z prowadzoną termomodernizacją obiektów, a w szczególności: ocieplenie obiektu, wymiana okien, wymiana drzwi zewnętrznych, przebudowa systemów grzewczych (wraz z wymianą źródła ciepła), wymiana systemów wentylacji i klimatyzacji, przygotowanie dokumentacji technicznej dla przedsięwzięcia, systemy zarządzania energią w budynkach, wykorzystanie technologii odnawialnych źródeł energii, wymiana oświetlenia wewnętrznego na energooszczędne.
Minimalny poziom kosztów kwalifikowanych wynosi 2 mln złotych. Dofinansowanie projektów – dotacja do 30 proc. kosztów kwalifikowanych i pożyczka do 60 proc. kosztów kwalifikowanych.
III konkurs – aplikacja wniosków – będzie ogłoszony w czerwcu 2011 roku.

2.2. Program priorytetowy Systemu Zielonych Inwestycji cz. 5: Zarządzanie energią w budynkach wybranych podmiotów sektora finansów publicznych.
Beneficjentami programu priorytetowego mogą być Polska Akademia Nauk oraz utworzone przez nią instytuty, państwowe instytucje kultury oraz instytucje gospodarki budżetowej. Założenia i charakterystyka programu priorytetowego jest analogiczna jak w cz.1.
Minimalny poziom kosztów kwalifikowanych wynosi 2 mln złotych. Dofinansowanie projektów – dotacja do 100 proc. kosztów kwalifikowanych. Aktualnie trwa (do 19 czerwca br.) I konkurs – aplikacja wniosków.

2.3. Program priorytetowy Efektywne wykorzystanie energii cz. 1: Dofinansowanie audytów energetycznych i elektroenergetycznych w przedsiębiorstwach.
Beneficjentami programu będą przedsiębiorcy zużywający sumarycznie (energia elektryczna, cieplna i gazowa) powyżej 50 GWh energii.
Dofinansowaniem będą objęte audyty energetyczne procesów technologicznych, audyty elektroenergetyczne budynków i wewnętrznych sieci przemysłowych, audyty energetyczne źródeł energii cieplnej, energii elektrycznej i chłodu, audyty energetyczne zewnętrznych sieci ciepłowniczych i budynków. Dofinansowanie projektów – dotacja do 70 proc. kosztów audytu, który wykaże w rekomendacjach zadania, których realizacja da w audytowanym obszarze (obszar audytu jest deklarowany przez beneficjenta i nie musi pokrywać się z całkowitym zużyciem energii wnioskodawcy) 7 proc. poprawy efektywności energetycznej lub dających 7 proc. oszczędności energetycznej. Aktualnie trwa (5 naborów do 30 września 2011 r.) I konkurs – aplikacja wniosków.

2.4. Program priorytetowy Efektywne wykorzystanie energii cz. 2: Dofinansowanie zadań inwestycyjnych prowadzących do oszczędności energii lub wzrostu efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach.
Beneficjentami programu będą przedsiębiorcy zużywający sumarycznie (energia elektryczna, cieplna i gazowa) powyżej 50 GWh energii.
Dofinansowaniem będą objęte m.in.: wdrażanie systemów zarządzania energią i jej jakością (w tym systemy smart grid dla zarządzania sieciami elektroenergetycznymi w obiektach przedsiębiorstw), działania dla racjonalizacji zużycia energii elektrycznej, działania dla racjonalizacji zużycia energii cieplnej i gazu, modernizacje procesów przemysłowych. Podjęte realizacje inwestycji (o kosztach kwalifikowanych powyżej 5 mln zł) muszą wykazywać ponad 7 proc. poprawę efektywności energetycznej lub 7 proc. energooszczędność. I konkurs – aplikacja wniosków – jest planowany od 1 czerwca 2011 r.

2.5. Program priorytetowy Systemu Zielonych Inwestycji cz. 6: Efektywność energetyczna sieci ciepłowniczych i kogeneracja – w przygotowaniu.

2.6. Program priorytetowy Inteligentne sieci energetyczne – w przygotowaniu.

Projekt programu priorytetowego Inteligentne sieci energetyczne

Inteligentne sieci energetyczne to interaktywne i elastyczne systemy umożliwiające dynamiczne zarządzanie sieciami przesyłowymi i dystrybucyjnymi za pomocą m.in. punktów pomiarowych i kontrolnych rozmieszczonych na wielu węzłach i łączach.
Systemy zwiększają niezawodność i efektywność dostaw energii oraz wydajności operacyjnej sieci, rozszerzają zakres pomiarów i kontroli sieci energetycznych oraz zakres zarządzania nowymi technologiami nawet w najdalszych punktach sieci. Systemy inteligentnych sieci energetycznych poprzez integrację działań wszystkich przyłączonych do niej użytkowników, wytwórców oraz odbiorców mają na celu zmianę profilu zasilania energią elektryczną w kierunku niskoemisyjnych sieci energetycznych, co będzie przekładało się na efekt ekologiczny realizowanych projektów, uwarunkowanych stroną popytową.

Równoczesne bilansowanie energii w przestrzeniach objętych inteligentnymi sieciami energetycznymi umożliwia wprowadzanie na nich odnawialnych (czy alternatywnych) źródeł energii i/lub systemów energooszczędnego oświetlenia, co również przekłada się na efekt ekologiczny.

Natomiast wdrażanie systemów inteligentnego opomiarowania przyczynia się wprost do oszczędności energii przez konsumentów.

Powyższe przesłanki legły u podstaw rozpoczęcia przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej prac zmierzających do przygotowania programu priorytetowego Inteligentne sieci energetyczne.

Planuje się, że NFOŚiGW będzie dofinansowywał w tym obszarze działania promocyjno- edukacyjne, wdrażanie (w przestrzeniach pilotażowych) inteligentnego opomiarowania, prace w zakresie bilansowania i optymalizacji wykorzystania zużycia energii elektrycznej, cieplnej i gazowej (działania pomiarowe i zwrotne), wdrażanie (w przestrzeniach pilotażowych) rozproszonych odnawialnych źródeł energii i inteligentnych sieci oświetleniowych z zastosowaniem energooszczędnego oświetlenia, prace rozwojowe i przygotowanie systemów informatycznych, specyfikację standardów. (W jednym z następnych numerów „Ekologii” w szerszy sposób przedstawię znaczenie inteligentnych sieci energetycznych dla energooszczędności i uzyskiwanych efektów ekologicznych).

Podsumowanie

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dysponuje znacznymi środkami finansowymi, które mogą być przeznaczone na dofinansowanie działań w obszarze efektywności energetycznej; ogółem na ten cel przeznaczymy w latach 2010-2017 kwotę 7-8 mld zł w formie pożyczek i dotacji.

Beneficjentami naszych działań w obszarze poprawy efektywności energetycznej i energooszczędności mogą być zarówno przedsiębiorcy, jak i jednostki samorządu terytorialnego czy jednostki sektora finansów publicznych.

Sumaryczną oszczędność energii z realizowanych i planowanych do wdrożenia działań i programów NFOŚiGW szacuje się na koniec 2017 roku na poziomie blisko 0,85 Mtoe/rok czyli ok. 10 000 GWh/rok.

W związku z faktem, że NFOŚiGW zarządza środkami publicznymi – ich dysponowanie odbywa się wg przejrzystych procedur (konkursowe aplikacje projektów) w systemie programów priorytetowych.


Przypisy:
1. Tysiąc ton oleju ekwiwalentnego (Mtoe) – jest to energetyczny równoważnik tysiąca ton ropy naftowej o wartości opałowej równej 10 000 kcal/kg.
2. Opracowanie pt: Efektywność Wykorzystania Energii w latach 1996-2006.
3. Kilogram oleju napędowego (kgoe) – jest to energetyczny równoważnik kilograma ropy naftowej o wartości opałowej równej 10 000 kcal/kg.
4. Dz. U. z 2006 r. nr 89, poz. 625, z późn. zm.
5. Dz. U. z 2011 r. nr 94, poz. 551.
6. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. z 18 sierpnia 2009 r. nr 130, poz. 1070).