Minął ostateczny termin usunięcia i unieszkodliwienia PCB oraz urządzeń zawierających PCB.

Tylko do końca 2010 r. można było usunąć i unieszkodliwić niebezpieczne związki PCB oraz urządzenia, które je zawierają. PCB od 1 stycznia 2011 r. stały się odpadami niebezpiecznymi w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach. Za ich nieusunięcie grozi teraz grzywna albo areszt.

PCB, czyli polichlorowane bifenyle, to wyjątkowo odporne chemicznie ciecze, które nie ulegają spalaniu i słabo przewodzą prąd. Dzięki tym właściwościom znalazły liczne zastosowania jako główne składniki olejów elektroizolacyjnych wykorzystywanych do napełniania transformatorów, kondensatorów, a także jako płyny hydrauliczne, smary odporne na wysoką temperaturę, do wyrobu opakowań, jako składniki farb drukarskich, dodatki w preparatach owadobójczych, czy jako dodatki do klejów i tworzyw sztucznych. Wielkość światowej produkcji PCB nie jest dokładnie znana. Przyjmuje się szacunkowo, że w szczytowym rozwoju produkcji, czyli w latach 1950-1970, wynosiła 100 tys. ton/rok itp.

W latach 70-tych XX wieku odkryto szkodliwe właściwości PCB. Związki te mają silne własności rakotwórcze. Stwierdzono także, że w środowisku naturalnym ulegają bardzo powolnemu rozkładowi, któremu towarzyszy wydzielanie się związków pochodnych o własnościach zbliżonych do dioksyn, które powodują bardzo trudne do usunięcia skażenie gleby i wody. Poza tym, PCB mogą wywoływać nowotwory, przyczyniają się do powstawania chorób układu immunologicznego i nerwowego, uszkodzenia wątroby, a także do bezpłodności oraz uszkodzeń płodu u kobiet w ciąży.

Ze względu na szkodliwość PCB ich stosowanie zostało zabronione w USA w roku 1977. W Polsce i Unii Europejskiej ich stosowanie jest legalne, choć od 1976 r. Wspólnota Europejska dąży do stopniowego usunięcia tych związków z użycia.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady, która narzuca ograniczenia dotyczące urządzeń zawierających PCB, została transponowana do polskiego prawa w 2001 r. Zgodnie z tymi przepisami, z końcem roku 2010 dobiegł końca dziewięcioletni okres przejściowy na realizację obowiązku usunięcia i unieszkodliwienia wszystkich zasobów PCB, które automatycznie zostały zakwalifikowane jako odpady w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach.

W konsekwencji, w stosunku do PCB zaczęły obowiązywać przepisy ustawy o odpadach i wynikające z nich sankcje egzekwowane przez organy administracji publicznej (wobec posiadaczy przedmiotowych odpadów, którzy nie zapewnili usunięcia i unieszkodliwienia PCB i urządzeń, które je zawierają). Do najważniejszych sankcji należy możliwość nałożenia kary aresztu, grzywny albo ograniczenia wolności, a także możliwość nałożenia przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta na posiadacza PCB lub urządzeń zawierających PCB (w trybie art. 34 ustawy o odpadach) decyzji nakazującej posiadaczowi odpadów ich usunięcie z miejsc nieprzeznaczonych do składowania lub magazynowania odpadów, wskazując sposób wykonania tej decyzji. W przypadku magazynowania odpadów w miejscu na ten cel nieprzeznaczonym mogą być również nałożone przez marszałka województwa opłaty podwyższone za korzystanie ze środowiska.

- Usuwanie PCB w Polsce trwa już dziewięć lat – to bardzo długi okres na przystosowanie się do nowych przepisów. Wszyscy wiemy jak bardzo niebezpieczna dla zdrowia i środowiska to substancja, a jednak proces jej całkowitego usunięcia jeszcze się nie zakończył. W ostatnich miesiącach przypominaliśmy o tym obowiązku organom administracji publicznej odpowiedzialnym za realizację przepisów ochrony środowiska oraz ich egzekwowanie, a także przedstawicielom izb i związków zrzeszających branże, w których urządzenia PCB były użytkowane w największej skali – podkreśla p. Małgorzata Szymborska, zastępca dyrektora w Departamencie Gospodarki Odpadami Ministerstwa Środowiska.

Usunięcie lub oczyszczenie urządzeń zawierających PCB należy zlecić wyspecjalizowanym firmom, które posiadają odpowiednie zezwolenia na prowadzenie takiej działalności. PCB powinno być przede wszystkim unieszkodliwiane poprzez spalanie w spalarniach odpadów. Obecnie na terenie kraju znajduje się jedna instalacja do dekontaminacji transformatorów. Oleje i ciecze zawierające PCB unieszkodliwiane są metodą termicznego przekształcania w 2 instalacjach. Kondensatory, w ramach usług oferowanych przez niektóre polskie firmy, unieszkodliwia się za granicą.

Warto też zwrócić uwagę, że do instalacji lub urządzeń, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, iż były w nich wykorzystywane PCB, zgodnie z prawem, stosuje się wymagania dotyczące postępowania z instalacjami i urządzeniami zawierającymi te substancje.

***

W Polsce Dyrektywa Rady 96/59/WE, która narzuca ograniczenia dotyczące urządzeń zawierających PCB, została transponowana do polskiego prawa krajowego przepisami ustawy z 21 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 Nr 25, poz.150, z późń. zm.), ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243) oraz ustawy o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085).