Ochrona środowiska jest teraz priorytetowym celem krajów wysoko rozwiniętych. Prawidłowe zarządzanie odpadami jest niezwykle istotną sprawą dla wszystkich krajów świata, a ekologia, obok ekonomii, istotnie wpływa na decyzje związane z rozwojem gospodarczym nowoczesnych społeczeństw. Przedsiębiorstwa dążą do wprowadzenia zarządzania środowiskiem w swoich firmach. Prowadzą kampanie proekologiczne, a także starają się produkować towary i opakowania jak najbardziej przyjazne środowisku. Działania te pozwalają uzyskać przewagę nad konkurencją, bowiem konsumenci coraz częściej wybierają towary ekologiczne.

Sama świadomość ekologiczna nie byłaby jednak wystarczającym motorem do ekologicznych zachowań. Rynek nie jest w stanie doprowadzić do właściwej alokacji zasobów przyrody, bowiem główną jego zasadą jest jak najbardziej ograniczyć koszty produkcji. Umożliwia mu to m.in. pozbycie się odpadów, bez ich utylizacji, kosztem zanieczyszczenia środowiska. W takim wypadku efektywność ekologiczna można osiągnąć jedynie poprzez interwencję państwa w postaci odpowiednich aktów prawnych. Jednym z instrumentów korygowania negatywnych efektów zewnętrznych prowadzenia przedsiębiorstwa jest wprowadzenie podatku, który przynosi oczekiwany efekt, gdy jest równy wartości ostatecznego efektu zewnętrznego. Taki rodzaj podatku nazywa się podatkiem Pigou. Optymalna jego wysokość jest określona od każdego wyprodukowanego towaru, na poziomie krańcowych kosztów utylizacji. Tak więc w momencie, gdy koszty odzysku i recyklingu są niższe niż podatek, to przedsiębiorca będzie bardziej zainteresowany powtórnym przetworzeniem odpadów, aniżeli jego uiszczaniem. Przykładem takiego podatku jest opłata produktowa. Stanowi ona rodzaj narzutu na cenę i jako taka nie jest elementem tworzącym koszty wytwórcy. Inaczej mówiąc jest to cena za korzystanie z zasobów przyrody, która nie jest bezpośrednio kształtowana przez rynek, ale jest określana przez państwo i ma na celu zminimalizowanie emisji zanieczyszczeń oraz zachęcanie do produkcji i korzystania z produktów najmniej uciążliwych dla środowiska. Opłata produktowa ma za zadanie skłonić do zakupu towaru, który będzie mniej negatywnie wpływał na środowisko.
W Polsce obowiązek uiszczania opłaty produktowej odbywa się zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”. W przypadku odpadów polega ona na rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Przedsiębiorca wprowadzający na rynek towar w opakowaniu odpowiada za swój produkt w całym cyklu jego życia, czyli również za odpad po tym produkcie. Dokładne założenia tej zasady zostały zapisane w ustawie z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej, które dotyczą:

• przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, wprowadzającego na terytorium kraju produkty w opakowaniach, których rodzaje określa załącznik nr l do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej oraz produkty wymienione w załącznikach nr 2 i 3 do tejże ustawy. Innymi słowy obowiązek odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych ciąży na producentach, importerach, a także przedsiębiorcach dokonujących wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów wprowadzających na rynek Polski produkty i produkty w opakowaniach, których rodzaje są wymienione w załącznikach nr 1-3 do ustawy;
• importera oraz przedsiębiorcy dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia produktów lub produktów w opakowaniach na potrzeby własne;
• przedsiębiorcy wprowadzającego na terytorium kraju w drodze importu lub wewnątrzwspólnotowego nabycia towary, których częściami składowymi lub przynależnościami są produkty wymienione w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy;
• przedsiębiorcy prowadzącego jednostkę lub jednostki handlu detalicznego o powierzchni handlowej powyżej 500 m2, sprzedającego produkty tam pakowane;
• przedsiębiorcy prowadzącego więcej niż jedną jednostkę handlu detalicznego o łącznej powierzchni handlowej powyżej 5000 m2, bez względu na powierzchnię pojedynczej jednostki, sprzedającego produkty w tych jednostkach pakowane;
• przedsiębiorcy, który pakuje produkty wytworzone przez innego przedsiębiorcę i wprowadza je na rynek krajowy;
• przedsiębiorcy, który nie jest wytwórcą produktu w opakowaniu, ale zlecił wytworzenie tego produktu w opakowaniu oraz którego oznaczenie zostało umieszczone na produkcie w opakowaniu.

Ilość podmiotów zobowiązanych do uiszczania opłaty produktowej szacuje się na ok. kilkadziesiąt tysięcy. Ocenia się, iż około 30% firm wprowadzających na rynek produkty w opakowaniach nie realizuje ustawowych zapisów. Dane te mogą być jednak bardzo zaniżone. Według raportu pokontrolnego GIOŚ do 2006 r. 28 spośród 35 organizacji podpisało łącznie 7678 umów na przejęcie obowiązku odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Nawet jeśli do tego roku liczba ta wzrosła dwukrotnie, nadal zostaje bardzo liczna szara strefa. Z doświadczeń ReEko Organizacji Odzysku S.A. wynika, iż znaczna część przedsiębiorców nawet nie wie, że musi osiągać narzucane przez Unię Europejską poziomy odzysku i recyklingu opakowań produktów wprowadzanych na rynek. Przyczyny takiego stanu rzeczy należy upatrywać w niedoinformowaniu społeczeństwa. Przeprowadzone badania w 2007 r. w Szkole Głównej Handlowej wykazały, że aż 74% studentów nie zna obowiązków przedsiębiorców w zakresie ochrony środowiska. Biorąc pod uwagę, iż jest to przyszła kadra zarządzająca wynik jest niezadowalający. Firmy wprowadzające produkty w opakowaniach na rynek nie są w żaden sposób uświadamiane o powinnościach z tym związanych. Urzędy marszałkowskie nie wysyłają pism wzywających do złożenia sprawozdania OŚ-OP1, a w gazetach bardzo rzadko pojawiają się wzmianki na ten temat. Patrząc z perspektywy czasu, największą rolę w procesie edukacji ekologicznej odgrywają organizacje odzysku. To od nich większość polskich przedsiębiorstw dowiaduje się o obowiązku odzysku i recyklingu opakowań. Ich pracownicy udzielają fachowych odpowiedzi na każde pytanie związane z opłatą produktową, a często również dodatkowo poinformują o innych zobowiązaniach dotyczących ochrony środowiska.
Warto zwrócić uwagę, iż brak jest nawet kontroli, które mogłyby zmobilizować szarą strefę do realizacji obowiązków wynikających z ustawy z dnia 11 maja 2001 r. Przedsiębiorstwa sprawdzane są bardzo rzadko i w większości przypadków są to już podmioty, które sprawozdania OŚ-OP1 składają bądź mają podpisaną umowę z organizacją odzysku. Z całą pewnością takie działanie jest bardzo potrzebne, ale czy WIOŚ nie powinien w pierwszej kolejności skupić się na firmach, które od tego obowiązku się uchylają?

ReEko Organizacja Odzysku S.A.