…czy wiesz, że odroczenie terminu płatności opłaty za korzystanie ze środowiska, o której mowa w art. 273 Prawa ochrony środowiska stanowi pomoc publiczną?... A pomoc publiczna i związane z nią zagadnienia mogą w istotny sposób wpłynąć na stan konkurencyjności polskich przedsiębiorstw w UE?

Zanim odpowiemy sobie na pytanie, w oparciu o jakie przepisy prawa można korzystać z pomocy publicznej, musimy zdać sobie sprawę z faktu, ze nie samo uzyskanie pomocy publicznej jest procesem trudnym i skomplikowanym, ale także ustalenie, czy mamy do niej prawo oraz rozliczenie się z takiej pomocy. Istotną też kwestią w całym procesie korzystania z pomocy publicznej jest jej monitoring.

…czy wiesz, że odroczenie terminu płatności opłaty za korzystanie ze środowiska, o której mowa w art. 273 Prawa ochrony środowiska stanowi pomoc publiczną?... A pomoc publiczna i związane z nią zagadnienia mogą w istotny sposób wpłynąć na stan konkurencyjności polskich przedsiębiorstw w UE?

Zanim odpowiemy sobie na pytanie, w oparciu o jakie przepisy prawa można korzystać z pomocy publicznej, musimy zdać sobie sprawę z faktu, ze nie samo uzyskanie pomocy publicznej jest procesem trudnym i skomplikowanym, ale także ustalenie, czy mamy do niej prawo oraz rozliczenie się z takiej pomocy. Istotną też kwestią w całym procesie korzystania z pomocy publicznej jest jej monitoring.

Przyznanie pomocy publicznej
Ustawa1 uzależnia możliwość udzielenia pomocy publicznej od łącznego spełnienia następujących warunków:
a) pomoc publiczna powinna stanowić uzupełnienie środków innych niż środki publiczne wykorzystywane w realizacji danego przedsięwzięcia,
b) pomoc publiczna powinna być udzielana w częściach, a jej wielkość, czas trwania oraz zakres powinny być proporcjonalne do rangi rozwiązywanego problemu,
c) pomoc publiczna powinna przynosić korzyści społeczne (po uwzględnieniu kosztów związanych z jej udzieleniem) większe niż korzyści możliwe do osiągnięcia bez jej udzielenia przy uwzględnieniu związanych z tym kosztów,
d) powinna ona służyć wspieraniu projektów w stopniu niezbędnym i wystarczającym do osiągnięcia celu pomocy,
e) powinna charakteryzować się przejrzystością ułatwiającą jej nadzorowanie.
Do pomocy publicznej nie zalicza się:
a) rekompensat dla firm za koszty poniesione w związku z realizacją zadań na rzecz obronności kraju,
b) kosztów tworzenia i rozbudowy infrastruktury przeznaczonej dla więcej niż jednego przedsiębiorcy,
c) pomocy udzielonej w rolnictwie i przetwórstwie,
d) pomocy udzielonej przedsiębiorstwom zatrudniającym osoby niepełnosprawne,
e) pomocy udzielonej w celu usunięcia szkody.

Prawodawstwo polskie i unijne
Rzadko spotykamy się z poruszaniem problemu pomocy publicznej, a jeszcze rzadziej z poruszaniem tego problemu w kontekście innym niż „pomoc publiczna w Polsce”. Jest to w tej chwili potoczne stwierdzenie, ponieważ w tym zakresie od dawna obowiązują nas przepisy prawa UE. Jest to kolejne zagadnienie, które jest mało znane zainteresowanym podmiotom (beneficjentom pomocy publicznej), a jednocześnie jest bardzo ważnym i nieodzownym elementem stosowania procedur udzielania pomocy publicznej w Polsce.
Pomoc publiczna (inaczej pomoc państwa) to przysporzenie korzyści finansowych określonemu przedsiębiorcy w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Przysporzenie takie stanowi pomoc publiczną, o ile jednocześnie spełnione są przesłanki określone w art. 87 ust. 1 Traktatu WE2:
a) pochodzi bezpośrednio ze środków publicznych (np. umorzenie podatku od nieruchomości, który stanowi dochód budżetu gminy),
b) przedsiębiorca uzyskuje przysporzenie na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku (np. przedsiębiorca wydzierżawia nieruchomość gruntową stanowiącą własność gminy po cenie niższej niż rynkowa),
c) ma charakter selektywny, tj. uprzywilejowuje niektórych przedsiębiorców lub produkcję niektórych towarów (np. zwolnienie z podatku od nieruchomości prowadzących zakłady pracy chronionej),
d) grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję oraz wpływa na wymianę handlową między krajami członkowskimi Unii Europejskiej.
Artykuł 87 Traktatu WE zakazuje udzielania pomocy publicznej jako niezgodnej ze wspólnym rynkiem. Jednak w art. 87 ust. 2 i 3 Traktatu WE zostały określone dwa rodzaje wyjątków od ww. zakazu, a mianowicie:
a) pomoc automatyczna, tzn. dopuszczalna z mocy prawa, uznana za zgodną z regułami wspólnego rynku określona w art. 87 ust. 2 Traktatu WE, to m.in.:
– pomoc o charakterze socjalnym dla indywidualnych konsumentów pod warunkiem, ze nie dyskryminuje miejsca pochodzenia produktu,
– pomoc udzielana w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne nadzwyczajne zdarzenia;
b) pomoc warunkowa, tzn. pomoc wymagająca oceny dopuszczalności przez Komisję Europejską. Pomoc warunkową/uznaniową określono w art. 87 ust. 3 Traktatu WE, może ona przyjąć formy pomocy regionalnej, horyzontalnej lub sektorowej.

Rodzaje pomocy publicznej:
a) dotacje,
b) ulgi podatkowe, zaniechanie poboru, odroczenie terminu płatności, rozłożenie na raty płatności podatku lub zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę,
c) umorzenie zaległości podatkowej bądź odsetek za zwłokę,
d) zaniechania ustalania i poboru, umorzenie, odraczanie terminu płatności, rozłożenie na raty płatności świadczeń pieniężnych, stanowiących środki publiczne, innych niż podatki,
e) pożyczki, kredyty udzielane na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku,
f) poręczenia, gwarancje udzielane na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku,
g) zbycie lub oddanie do korzystania mienia będącego własnością Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych albo jednostek samorządu terytorialnego (lub ich związków) na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku,
h) dokapitalizowanie przedsiębiorców na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku (np. wniesienie kapitału, konwersja wierzytelności na akcje lub udziały).
Zważywszy na fakt, iż mamy do czynienia z różnymi formami pomocy publicznej, należy zwrócić uwagę na sposób wyliczenia wysokości takiej pomocy publicznej (różnice między pomocą publiczną w postaci umorzenia i ratalnej spłaty należności względem państwa). Należy ją wyliczać jako ekwiwalent dotacyjny, czyli kwotę, którą otrzymałby przedsiębiorca, gdyby formą pomocy była dotacja.
Wyróżniamy także pomoc publiczną zwolnioną z obowiązku notyfikacji (tj. zgłoszenia do Komisji Europejskiej), o czym stanowi Rozporządzenie Rady (WE) nr 994/1998 z dnia 7 maja 1998 r., dotyczące stosowania art. 92 i 93 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa (Dz.Urz. WE L 142
z 14.05.19983). Na bazie ww. rozporządzenia notyfikacji nie podlega:
a) pomoc udzielana w ramach wyłączeń grupowych, która może być udzielana jako pomoc indywidualna oraz na podstawie programów pomocowych,
b) słynna pomoc de minimis udzielana wg rozporządzenia Komisji Europejskiej nr 69/2001 z dnia
12 stycznia 2001 r.
W niniejszej rozprawie wspomnieliśmy jeszcze o dwóch wątkach, a mianowicie monitorowaniu i rozliczeniu pomocy publicznej. Obie kwestie są ze sobą ściśle powiązane i o tyle istotne, że niewłaściwe monitorowanie bieżących wydatków (czyli brak tzw. audytu kroczącego) stanowiących pomoc publiczną, a co za tym idzie niewłaściwe (lub jak często bywa sprzeczne z prawem) rozliczenie się danego beneficjenta z pomocy publicznej może przyczynić się m.in. do zwrotu niewłaściwie wykorzystanej pomocy publicznej. Nierozważne czy też lekceważące podejście do takiej pomocy państwa może skutkować bardziej dokuczliwymi konsekwencjami, jak upadłość przedsiębiorstwa czy zamknięcie mu drogi do korzystania z pomocy publicznej przez kilka lat. Taką nieprawidłowością może okazać się nie tylko celowe złe wykorzystanie pomocy, ale także nieświadome działania, jak korzystanie jednocześnie z kilku rodzajów pomocy w ramach tych samych przedsięwzięć czy korzystanie z różnych wykluczających się form pomocy publicznej.
To tylko niektóre istotne zagadnienia, z których należy zdawać sobie sprawę zanim podejmie się decyzję związaną czy to z podjęciem działalności w specjalnej strefie ekonomicznej w danej gminie, czy z rozłożeniem na raty płatności choćby w urzędzie skarbowym.
Trzeba rozsądnie sięgać po pomoc publiczną, tak by stanowiła dla nas przysłowiową gwiazdkę z nieba, nie zaś „niedźwiedzią przysługę”.
Pamiętajmy też o istotnej zasadzie: „ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi”.

Elżbieta Jamrozy-Dzięcioł,
Przemysław Jura
(CAPITAL – Europejski Consulting Inwestycyjny)