(Główne wyzwania i najważniejsze priorytety)

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska w art. 13-16 wprowadziła nowe zasady tworzenia krajowej polityki ekologicznej, w tym obowiązek jej sporządzania i aktualizowania co 4 lata.(1)

W dniu 8 maja 2003 roku Sejm RP przyjął dokument "Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010".(2) Kolejny dokument to "Polityka ekologiczna państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014"(3), który Rada Ministrów przedłożyła Sejmowi RP, jednakże - ze względu na skrócenie kadencji - parlament nie zdążył jej uchwalić.
Nowy minister środowiska uznał,że ww. dokument wymaga przepracowania, uszczegółowienia i dostosowania do polityki i prawodawstwa UE. To spowodowało  opóźnienia w przygotowaniuzaktualizowanego dokumentu i w konsekwencji przyjęcie nowego horyzontu czasowego.  "Polityka ekologiczna państwana lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016" (4) jest drugim z rzędu dokumentem strategicznym wymaganym ustawą - Prawo ochrony środowiska.
W rozdziale 1 przedstawiono priorytety polityki ekologicznej. "Planowane działania w obszarze ochrony środowiska w Polsce wpisują się w priorytety Unii Europejskiej i cele 6. wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego" - czytamy w dokumencie.
Do najważniejszych wyzwań zaliczono:
- działania na rzecz realizacji zasady zrównoważonego rozwoju;
- przystosowanie do zmian klimatu;
- ochrona różnorodności biologicznej;
Sprostanie tym wyzwaniom wymaga "głębokiej reformy służb ochrony środowiska". Dokument wskazuje również na potrzebę głębokiej reformy systemu zagospodarowania przestrzennego kraju.
W kontekście kryzysu współczesnej fazy globalizacji na świecie, podejmowanych przez poszczególne państwa programów ważne znaczenie ma konstatacja o potrzebie tworzenia przemysłu urządzeń ochrony środowiska. To wymaga stosownych decyzji politycznych. Od lat propaguję i opowiadam się za tworzeniem "rynku ekologii", "przemysłu ekologicznego", "zielonego przemysłu".
Ważnym priorytetem jest dokończenie inwentaryzacji zasobów różnorodności biologicznej. Ma to szczególne znaczenie dla sprawnego planowania przebiegu wszelkiego rodzaju liniowych inwestycji infrastrukturalnych.
Kolejny priorytet to kontynuacja przestawiania gospodarki leśnej z dominacji celów gospodarczych na wielofunkcyjność, zgodnie z zasadami zrównoważonej gospodarki leśnej.
Innym priorytetem jest ochrona powierzchni ziemi i rekultywacja terenów zdegradowanych. Ocenia się, że w Polsce jest 65 tys. ha takich terenów, a w 2006 roku rekultywacji poddano 1500 ha.
Do trudnych zadań dokument zalicza racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi. Ten sektor jest od lat niedoinwestowany. Istnieje potrzeba nowego spojrzenia na gospodarkę wodną naszego kraju. Zobowiązania  akcesyjne w zakresie gospodarkiwodno-ściekowej wymagają ogromnych nakładów finansowych (ok. 60 mld PLN do 2015 roku).
Mamy również zobowiązania wynikające z tzw. Konwencji HELCOM, dotyczące ochrony środowiska Morza Bałtyckiego.
W dziedzinie geologii priorytetem jest intensyfikacja poszukiwań ropy i gazu ziemnego, lepsze rozpoznanie zasobów termalnych oraz intensyfikacja prac nad sekwestracją dwutlenku węgla pod ziemię.
Ważnym zadaniem jest ochrona głównych zbiorników wód podziemnych.
Dalszych działań wymaga ochrona powietrza. Polskie zobowiązania do znacznej redukcji emisji SO2, NOx, NH3 i lotnych związków organicznych będą trudne do dotrzymania.
W 2008 roku weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady  2008/50/WE w sprawie jakości powietrzai czystszego powietrza dla Europy. Polska musi przygotować programy naprawcze dla terenów, które nie spełniają unijnych standardów.
Szczególnie trudne zadania wiążą się z przyjętą przez Radę Europejską decyzją o redukcji emisji CO2 z terenu Unii o 20% do 2020 r. czy udziale odnawialnych źródeł w produkcji energii co najmniej 20%.
Nie negując konieczności działań na rzecz ochrony klimatu, trzeba stwierdzić, że szereg propozycji Komisji Europejskiej będzie bardzo trudny do zrealizowania przez Polskę. Zdecydowanie musimy oszczędzać więcej energii.
Przed Polską ogromne problemy związane z gospodarką odpadami. Dotychczasowe  systemy prawno-organizacyjne okazały sięmało skuteczne. Trzeba ponownie przemyśleć Krajowy Plan Gospodarki Odpadami.  Gospodarka odpadami to jedna z najbardziej zaniedbanych dziedzin ochrony środowiska. Dziedzinami podobnie zaniedbanymi są ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym.
Wiele do zrobienia będzie w zakresie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowania  ograniczeń w zakresie chemikaliów(RICH) oraz promieniowania jonizującego. Na realizację przedsięwzięć służących  ochronie środowiska i gospodarkęwodną w 2007 roku wydatkowano łącznie ok. 10 mld zł (ceny z 2007 r.).
Szacuje się, że niezbędne nakłady na wykonanie zadań określonych w polityce ekologicznej na lata 2009-2012 wyniosą ok. 66 mld zł (ceny z 2007 r.), a na lata 2013-2016 - 64 mld zł. (ceny z 2007 r.). Daje to łącznie ok. 130 mld zł. Gdyby otrzymać wydatki na poziomie 10 mld zł, co ze względu na kryzys gospodarczy  i związane z polityką rządu oszczędnościbędzie niewykonalne, w latach 2009-2016 wydamy ok. 80 mld zł. Co z pozostałymi  50 mld zł? Dodam, że wyliczenia na poziomie130 mld zł, według moich szacunków, są niedoszacowane  na ok. 20 mld zł. Tak więc lukafinansowa na ochronę środowiska w latach 2009-2016 to około 70 mld zł. Takich kosztów nie da się przerzucić na prywatne podmioty gospodarcze i gospodarstwa domowe. Rozdział poświęcony nakładom na ochronę środowiska jest nie do przyjęcia. Wyliczenia są błędne i niedoszacowane. To przekreśla możliwość realizacji omówionych wcześniej priorytetów, a w konsekwencji "Polityki ekologicznej państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016".
W 2015 r. kończą się najdłuższe okresy przejściowe wynegocjowane w 2001 roku i zapisane w Traktacie Akcesyjnym. Po 2004 roku doszły nowe zobowiązania. Niewykonanie ich to ogromne problemy i kary finansowe. Skąd wziąć brakujące środki finansowe? W 2005 roku praktycznie zrezygnowano z kontynuowania prac nad nowymi mechanizmami i instrumentami ekonomiczno-finansowymi w ochronie środowiska, podjętymi w 2003 roku. System mechanizmów i instrumentów ekonomiczno- finansowych ochrony środowiska i gospodarki wodnej w obecnym kształcie nie wygeneruje niezbędnych środków finansowych. Istnieje więc pilna potrzeba opracowania i wdrożenia nowego systemu. Kierunki prac powinna wyznaczać ekologiczna reforma podatkowa, polegająca na przesunięciu obciążeń podatkowych z zasobów pracy na zużywane w procesach produkcji i konsumpcji zasoby naturalne.(5)


Przypisy:
1. Prawo ochrony środowiska. Stan prawny na 15 marca 2008 r. Oficyna Wolters Kluwer 2008. Art. 13-16, s. 32-33.
2. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010. Ministerstwo Środowiska 2003. Materiał powielony.
3. Polityka ekologiczna państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014, Ministerstwo Środowiska 2006. Materiał powielony.
4. Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Ministerstwo Środowiska 2008. Materiał powielony.
5. Zob. Ekologiczna reforma fiskalna - uwarunkowania i możliwości wdrożenia w Polsce. Pod red. W. Stodulskiego. Instytut Na Rzecz Ekorozwoju. Warszawa 2004.