"Ochrona Głównego Zbiornika Wód Podziemnych 330 - Gliwice, poprzez kompleksowe unieszkodliwienie odpadów wraz z rekultywacją terenów skażonych Zakładów Chemicznych "Tarnowskie Góry" w Tarnowskich Górach w likwidacji."

Przyczyny


Fot. 1. Widok ogólny Zakładów Chemicznych
w 1995 roku przed przystąpieniem do prac
likwidacyjno-rekultywacyjnych.


Fot. 2. Zrekultywowany obszar
części wschodniej Zakładów.Działalność przemysłowa na terenie Tarnowskich Gór w rejonie tzw. Czarnej Huty była prowadzona przez ponad 200 lat, obejmując swym zakresem: wydobycie rud cynkowo-ołowiowych, hutnictwo żelaza, produkcję papieru jedwabnego, a w latach 1922-1995 działalność chemiczną prowadzoną przez Zakłady Chemiczne "Tarnowskie Góry". Efektem tej działalności było nagromadzenie bardzo dużej ilości odpadów, głównie niebezpiecznych, oszacowanej na około 1,5 mln m³, tj. około 2,5 mln Mg. Ze względu na wylewanie odpadów płynnych do nieuszczelnionych osadników ziemnych lub zwałowanie odpadów bezpośrednio na gruncie rodzimym nastąpiło ogromne zanieczyszczenie środowiska, w tym skażenie wód poziomów triasowych stanowiących główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP).
W latach 90. XX wieku w wodach podziemnych i powierzchniowych, a także w glebach na terenie i w bezpośrednim sąsiedztwie Zakładów Chemicznych stwierdzono wielokrotne przekroczenia dopuszczalnych stężeń związków: baru, boru, cynku, miedzi, niklu, ołowiu i całej gamy innych zanieczyszczeń. Z użytkowania wyłączono wszystkie ujęcia wody pitnej znajdujące się na terenie Zakładów Chemicznych i w strefie ich bezpośredniego oddziaływania o powierzchni kilkaset ha.

Działania

Zakłady Chemiczne "Tarnowskie Góry" w Tarnowskich Górach zostały postawione w stan likwidacji z dniem 1 lipca 1995 r. z przyczyn ekonomicznych. Po rozpoznaniu wagi problemu rzeczywistego zanieczyszczenia środowiska i zasobów wody pitnej przez odpady poprodukcyjne Zakładów Chemicznych, kolejnym zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 26 stycznia 1996 r. poszerzono obowiązki likwidatora o "podjęcie działań związanych z rekultywacją terenów skażonych odpadami chemicznymi, na podstawie corocznie zatwierdzanych przez Ministra rzeczowych i finansowych harmonogramów realizacji zadań".
W dniu 15 kwietnia 1996 roku został opracowany Program Likwidacji Przedsiębiorstwa.
Po rozstrzygniętym przetargu pierwszym wykonawcą została Spółka "ENPOL" z Gliwic, która w okresie wrzesień 1997 - grudzień 1998 r. realizowała prace związane z modernizacją oczyszczalni ścieków (dobudowując do niej oczyszczalnię mechaniczno-biologiczną), przygotowaniem terenu pod przyszłe składowisko odpadów niebezpiecznych (część prac wyburzeniowych i niwelacyjne roboty ziemne), ujęciem części wód rzeki Stoły na wysokości Zakładów Chemicznych w szczelny kolektor.
Prace te zostały wstrzymane w grudniu 1998 r. ze względu na ich realizację w sposób niezgodny z warunkami umowy zawartej z Zakładami Chemicznymi.
Postępowanie sądowe w tej sprawie toczy się do dnia dzisiejszego, a więc już 10 lat.
W kwietniu 1999 r. ogłoszono nowy przetarg na realizację dokumentacji projektowej dotyczącej likwidacji istniejących zwałowisk, budowy uszczelnionego składowiska odpadów, a także przeprowadzenia prac wyburzeniowych. Harmonogram prac przewidywał również wykonanie projektu rewitalizacji rzeki Stoły.
Komisja wybrała ofertę Konsorcjum pod kierunkiem firmy "CITEC" S.A. Katowice (lidera konsorcjum).
Po wykonaniu dokumentacji projektowej z końcem 1999 r. została przeprowadzona procedura przetargowa na generalne wykonawstwo przedsięwzięcia pn. "Ochrona Głównego Zbiornika Wód Podziemnych 330 - Gliwice, poprzez kompleksowe unieszkodliwienie odpadów wraz z rekultywacją terenów skażonych Zakładów Chemicznych "Tarnowskie Góry" w Tarnowskich Górach w likwidacji".
Wygrało Konsorcjum składające się z: Katowickiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego "BUDUS" S.A. Katowice (lider), PRInż S.A. - Holding Katowice, "GEOTEX" Sp. z o.o. Szczecin, DROGOPOL - WBA Sp. z o.o. Katowice. Kwota oferowana przez konsorcjum wynosiła 351,4 mln zł brutto (kwota ta nie ujmowała kosztów związanych z rewitalizacją rzeki Stoły, nadzorem inwestorskim i postępowaniem likwidacyjnym w wysokości 66,2 mln zł, co dawało łączną kwotę na realizację przedsięwzięcia w latach 1997-2005 w wysokości 417,0 mln zł).
Realizacja przedsięwzięcia rozpoczęła się 1.06.2000 r., pomimo niezagwarantowania środków finansowych na jego realizację. Do końca roku 2000 prace przy budowie przekazania środków za prace wykonane w 2000 r. jest otrzymanie oświadczenia Generalnego Wykonawcy, w którym wyrażona będzie zgoda na polubowne odstąpienie od umowy zawartej z Zakładami Chemicznymi, rezygnację z ustawowych odsetek oraz rezygnację z roszczeń z części utraconych zakresów robót.
Minister Skarbu Państwa w piśmie z lipca 2006 r. poinformował Likwidatora Zakładów Chemicznych o rozważaniu możliwości sfinansowania z Funduszu Skarbu Państwa zaległości finansowych wobec Generalnego Wykonawcy stanowiącego Konsorcjum z liderem "BUDUS" S.A. Równocześnie Minister Skarbu Państwa podkreślił, iż oczekiwanym następstwem powyższego powinno być zakończenie likwidacji przedsiębiorstwa i przekazanie nieodpłatnie Powiatowi Tarnogórskiemu wszystkich środków trwałych wraz z pozostałym majątkiem. To z kolei oznaczałoby zakończenie jakiegokolwiek dofinansowania Zakładów bądź przedsięwzięcia "Ochrona GZWP 330 - Gliwice" - ze środka specjalnego będącego w dyspozycji MSP.
Generalny Wykonawca złożył wymagane oświadczenie.
W dniu 08.12.2006 r. Zakłady Chemiczne otrzymały z MSP i przekazały Generalnemu Wykonawcy środki finansowe za prace wykonane w 2000 r.
Równolegle z działaniami prowadzonymi w kierunku pozyskania środków na spłatę zadłużenia prowadzono prace zmierzające do pozyskania środków finansowych na zabezpieczenie wypełnionej odpadami kwatery K3 CSO przed rozmywaniem odpadów w wyniku opadów deszczu i wtórnym pyleniem. W II półroczu 2006 r. zostało podpisane Porozumienie na realizację zadania:
- "Rekultywacja wypełnionej odpadami części kwatery K3 Centralnego Składowiska Odpadów (CSO)" oraz unieszkodliwienie co najmniej 20 tys. m³ odpadów niebezpiecznych - okres realizacji: 15.09.2006 - 31.12.2006 r. - wartość 7.353,7 tys. zł
Sygnatariuszami Porozumienia byli: Wojewoda Śląski, Minister Skarbu Państwa, Prezes Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, Starosta Powiatu Tarnogórskiego, Burmistrz Miasta Tarnowskie Góry, Likwidator Zakładów Chemicznych "Tarnowskie Góry". Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, zgodnie z zajętym stanowiskiem, nie uczestniczył w montażu finansowym tej części prac objętej Porozumieniem.

Prace wyburzeniowe:

- W ramach wymienionych powyżej zadań prowadzony był proces wyburzeń obiektów Zakładów Chemicznych stanowiących budynki, budowle oraz urządzenia technologiczne wykorzystywane w okresie działalności zakładu do celów produkcyjnych jak i administracyjno- -remontowych. Wyburzono 96 obiektów kubaturowych o łącznej pow. zabudowy ok. 37.700 m² oraz kubaturze ok. 328.200 m³.

Budowa Centralnego Składowiska Odpadów

Centralne Składowisko Odpadów zostało wykonane zgodnie z przepisami krajowymi i unijnymi dla składowisk odpadów niebezpiecznych. Jest wyposażone w system drenaży oraz w studnie odgazowujące.
Do końca 2006 roku wykonano łącznie następujący zakres prac:
- usunięto i unieszkodliwiono pozostałości z instalacji produkcyjnych, stanowiących całą gamę związków chemicznych, w tym m.in. węglan baru, chlorek baru, siarczek baru, azotan baru, litopon 30% i 60%, siarczan miedzi itp., oraz wyburzono 99% obiektów kubaturowych, a gruz z prac wyburzeniowych wykorzystano do budowy wałów wewnętrznych CSO i do stabilizacji bryły składowiska,
- wybudowano Centralne Składowisko Odpadów (CSO) składające się z 5 kwater o łącznej pojemności 1290,6 tys. m³ i łącznej powierzchni z wałami zewnętrznymi 13,07 ha,
- zlikwidowano zwałowiska odpadów niebezpiecznych nr 2, 3, 3a, 7 i zwałowisko o nazwie "obszar GIV"oraz rozpoczęto likwidację zwałowisk nr 4+4a, 5 i 6, co pozwoliło na unieszkodliwienie w CSO 943 tys. m³ odpadów niebezpiecznych, stanowiących 62% całości odpadów przewidywanych do unieszkodliwienia (odpady te po wbudowaniu do CSO były odpowiednio zagęszczone),
- zrekultywowano teren po zlikwidowanych zwałowiskach oraz część terenu po dawnych obiektach produkcyjnych o powierzchni 11,15 ha oraz wykonano okrywę kwater K1, K2 i część okrywy kwatery K3 CSO o powierzchni 4,35 ha, co stanowi łącznie 15,5 ha , tj. 27,8% powierzchni niezbędnej do zrekultywowania,
- przeprowadzono regulację koryta rzeki Stoły na długości 708 mb od przepustu pod torami kolejowymi do końca zrekultywowanego terenu po byłym zwałowisku nr 2.
Na powyższe cele od początku procesu likwidacji wydatkowano 218,2 mln zł, tj. 71% przewidywanych kosztów ogółem.
(Dokończenie w następnym numerze)