Rozwój gospodarki oraz wzbogacanie się społeczeństwa powoduje coraz to większy konsumpcjonizm. Jesteśmy zewsząd atakowani różnorakiego typu reklamami, mającymi nas skłonić do zakupu coraz to nowszych, lepszych produktów. Pędząca w zawrotnym tempie technika sprawia, że kupione nawet rok temu urządzenia elektroniczne stają się przeżytkiem.


Fot. 1. Idealny, zdaniem gimnazjalistów,
pojemnik na odpady.


Wielkie koncerny prześcigają się w ciągłym ulepszaniu i tworzeniu idealnych kosmetyków, żywności, środków chemicznych itp. Od najmłodszych lat media wpajały nam, że "mieć znaczy być". Nieuchronnie wiąże się to ze wzrostem ilości odpadów. Masa opakowań przypadająca na jednego Polaka to ok. 80 kg rocznie - dla porównania w Europie Zachodniej jest to już ok. 140 kg. Z całą pewnością w ilości wytwarzanych odpadów dość prędko dościgniemy kraje "starej" Unii.
Powiększanie się góry śmieci powoduje problemy z ich składowaniem. Dwa największe miasta w Polsce: Kraków oraz Warszawa stoją już w obliczu poważnego zagrożenia, że w najbliższej przyszłości nie będą miały gdzie deponować odpadów. Wysypiska w Baryczy i Łubnej są przepełnione. Jak ostrzega prasa oraz fundacje, jeżeli nic się nie zmieni, któreś z tych miast może stać się wkrótce drugim Neapolem. Nic dziwnego, skoro szacuje się, iż 95% odpadów trafia na składowiska. Według danych Ministerstwa Środowiska na koniec 2005 roku działało w Polsce 59 sortowni odpadów komunalnych selektywnie zbieranych, 19 sortowni zmieszanych odpadów komunalnych, 25 sortowni, w których sortowano zarówno odpady komunalne selektywnie zbierane, jak i zmieszane odpady komunalne, oraz tylko 1 spalarnia.
Zgodnie z raportem "Moda na ekologię" przeprowadzonym przez instytut PBS SGA dla firmy On Board PR jedynie 35% mieszkańców naszego kraju sortuje odpady. O dziwo, najgorzej wypadają miasta - zaledwie 22% mieszkańców przyznaje się, iż segreguje śmieci. Z innego raportu, tym razem przeprowadzonego w Szkole Głównej Handlowej, wynika, iż tylko 43% studentów segreguje odpady. Nie ma co oczekiwać rewelacyjnych rezultatów, jeżeli nawet wśród młodych, wykształconych ludzi ten wynik nie jest nazbyt imponujący. Jaka jest przyczyna takiego stanu rzeczy?
Najczęściej podawane powody niesegregowania odpadów to:

• niewielka liczba pojemników i/lub szybkie ich przepełnianie;
  Pojemniki znajdują się w zbyt dużej odległości od domów mieszkalnych. Nawet najbardziej wytrwały ekolog zniechęci się, jeżeli będzie musiał pokonywać minimum 500 m do najbliższego kosza. Obowiązek organizacji systemu selektywnej zbiórki spoczywa na gminach, które jednak często nie mają odpowiednich funduszy, aby usprawnić jego funkcjonowanie. Mała ilość pojemników sprawia, że czasem są one przepełnione. Ponadto niewiele osób wie, jak należy prawidłowo przygotować odpady przed wyrzuceniem. Rzadko się zdarza, żeby ktoś postarał się zminimalizować wielkość opakowania. Jak jest to ważne można zauważyć na przykładzie opakowań z tworzyw sztucznych. Wagowo zajmują one zaledwie 7-14% wszystkich odpadów komunalnych, natomiast objętościowo jest to już 30%. Podmiotem zobowiązanym do przekazywania właściwego postępowania z tego typu odpadami, a także informacji w zakresie dostępnych systemów zwrotu, zbierania i odzysku są sprzedawcy produktów w opakowaniach. Łatwo można się zorientować, że ten przepis jest całkowicie martwy.
• zła konstrukcja pojemników;
  Niewłaściwa konstrukcja pojemników uniemożliwia wrzucanie od razu większych ilości odpadów. Do zbiorczego kosza może trafić wszystko naraz, w przypadku wyselekcjonowanych odpadów niemalże każde opakowanie należy wrzucać pojedynczo. Lenistwo zwycięża. Wzór idealnego pojemnika na posegregowane odpady według uczniów gimnazjów przedstawia fot. 1.
• konieczność mycia opakowań;
  Istnieje przekonanie, że wszystkie odpady należy wyrzucać czyste. Do mycia zużywa się wodę, a tym samym segregacja wychodzi drożej, niż wyrzucanie wszystkiego do jednego kosza. Według Stowarzyszenia Forum Opakowań Szklanych instalacje do oczyszczania stłuczki zainstalowane w hutach produkujących opakowania szklane doskonale radzą sobie z pozostałościami spożywczymi. Tak więc nie jest konieczne ich staranne czyszczenie. Nie da się jednak uniknąć mycia opakowań z plastiku. Ze względu na zróżnicowane rodzaje tworzyw sztucznych używanych do opakowań i tak muszą one zostać poddane ponownej segregacji. Brudne opakowania będzie już dużo trudniej odzyskać.
• niewłaściwy sposób odbierania odpadów;
  "Po co segregować, skoro wszystko i tak trafia do jednej śmieciarki." Społeczeństwo żyje w błędnym przekonaniu, iż posegregowane opakowania są odbierane przez jeden pojazd. Aby zburzyć ten pogląd, najlepszym rozwiązaniem jest skuteczna edukacja ekologiczna uświadamiająca mieszkańcom, jak wygląda gospodarka odpadami. Ważne jest, by uświadomić ludziom, iż są różnorodne samochody odbierające śmieci. Mogą one być podzielone przegrodami na poszczególne rodzaje odpadów, niektóre mogą odbierać jednego dnia np. tylko szkło, następnego zaś sam papier. Faktem jest, iż zdarza się, że są firmy, które wrzucają surowce wtórne do jednej śmieciarki, ale w takim wypadku trafiają one do sortowni, gdzie są ponownie rozdzielane. Takiej wiedzy przeciętny obywatel już nie ma. Jeżeli widzi, że coś trafia do jednego kontenera, to uważa, że cała jego praca związana z selekcją odpadów poszła na marne. Młodych ludzi warto zabrać na wycieczkę do sortowni bądź do zakładu recyklingowego, aby mogli od podszewki sprawdzić i przekonać się, co się dzieje z posegregowanymi odpadami. Dla porównania można zorganizować również wyjazd na wysypisko śmieci. Kontrast pomiędzy tymi dwoma miejscami powinien zmusić młodych ludzi do wnikliwszego zastanowienia się nad swoim dalszym postępowaniem.

Warto jest również zwrócić uwagę na swego rodzaju niekonsekwencję przy przekazywaniu informacji na temat sposobów segregowania odpadów. Szczególnym przypadkiem są opakowania wielomateriałowe. Według Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 października 2005 roku w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami opakowaniowymi, należy je wrzucać do pojemnika żółtego oznakowanego napisem "Metale, tworzywa sztuczne". W wielu gazetach, czasopismach oraz na stronach internetowych zamieszczone są natomiast wskazówki, aby umieszczać je w pojemnikach niebieskich - na papier. Jak pokazuje praktyka, tak naprawdę większość tego rodzaju odpadów i tak trafia na wysypiska, ponieważ od 2005 roku nie ma obowiązku ich odzysku i nikomu już nie zależy, aby te odpady pozyskiwać.
W domach jednorodzinnych problem segregacji odpadów zaczyna być powoli rozwiązywany. Z dniem 1 stycznia 2008 roku podwyższono opłatę za deponowanie odpadów komunalnych na składowiskach z kwoty 15 zł/Mg wzrosło na 75 zł/Mg. Posegregowane odpady są odbierane za darmo albo za znacznie niższą opłatą niż odpady zmieszane. Należy więc oczekiwać coraz większego zainteresowania sortowaniem śmieci.
Odzysk odpadów opakowaniowych nie jest aż tak dochodowym interesem, jak mogłoby się z początku istnienia ustaw "odpadowych" wydawać. Nadmiar organizacji odzysku, nie mówiąc już o używaniu przez niektóre "lewych kwitów", spowodował drastyczny spadek cen dopłat do recyklingu. Mamy najtańszy system recyklingu w Europie. Za oferowane kwoty nie ma szans stworzenia skutecznie działającego systemu gospodarki odpadami, a w szczególności selektywnej zbiórki. O ile się to nie zmieni, grożą nam bardzo wysokie kary za nieosiągnięcie wzrastających z każdym rokiem poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych (rys. 1), narzuconych przez Unię Europejską.

Sylwia Sierzputowska
ReEko Organizacja Odzysku S.A.