Pod takim tytułem, pod patronatem honorowym Ministra Środowiska prof. Macieja Nowickiego, nakładem wydawnictwa Abrys w czerwcu 2008 roku ukazała się książka prof. Stefana Kozłowskiego. To ostatnia zwarta publikacja Profesora, nad którą pracował tuż przed śmiercią, 17 września 2007 roku¹.

Miałem zaszczyt znać Profesora. Korzystałem (zapewne w stopniu niewystarczającym) z jego rad. Profesor Stefan Kozłowski był osobą wybitną. W kręgu jego zainteresowań była geologia, ekologia, ochrona środowiska, taternictwo. Był autorem lub współautorem kilkuset publikacji, opracowań i ekspertyz².
W latach 1989-1991 był posłem na Sejm, wiceprzewodniczącym Komisji Ochrony Środowiska. Od 23 grudnia 1991 roku do 10 lipca 1992 roku zajmował stanowisko Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.
Zrównoważony rozwój ? problem na jutro to testament ekologiczny Profesora, naukowca, polityka, społecznika, osoby wielkiego formatu. Dzisiaj, kiedy dyskutowane są różne scenariusze rozwoju globalnego, regionalnego czy lokalnego, książka Profesora Kozłowskiego stanowi bardzo znaczący, aktualny głos w tej dyskusji.
W rozdziale 1 autor stara się odpowiedzieć na pytanie: Dlaczego zrównoważony rozwój? Podkreśla, że w Polsce "?istnieją wyjątkowo szeroko rozbudowane podstawy prawne dotyczące zrównoważonego rozwoju". Przypomina definicję zrównoważonego rozwoju zawartą w polskim prawie ochrony środowiska. Zrównoważony rozwój "to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń"³.
W rozdziale 2 o niezrównoważonym rozwoju naszej planety opisuje zanieczyszczenie planety, utratę różnorodności biologicznej, zmiany klimatyczne, deficyt wody, kryzys wielkich miast, narastające nierówności społeczne i zagrożenia gospodarcze, społeczne
oraz ekologiczne.
Rozdział 3 poświęcony jest europejskiej strategii zrównoważonego rozwoju. Za strategią zrównoważonego rozwoju UE autor podkreśla, że dla przezwyciężenia licznych negatywnych trendów, dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju kluczowe znaczenie ma przywództwo polityczne, silna wola polityczna.
Rozdział 4 poświęcony jest ocenie Polski na drodze do zrównoważonego rozwoju. Moje spotkania, rozmowy i dyskusje z Profesorem w latach 1993-2006 koncentrowały się wokół tej oceny. Byliśmy zgodni co do potrzeby rewizji wielu strategicznych dokumentów państwa pod kątem zrównoważonego rozwoju.
Szczególnie cenny jest rozdział 5, w którym autor przedstawia zarys programu dla Polski. Punktem wyjścia, zdaniem autora, powinna być teza o głębokim kryzysie idei ochrony przyrody w Polsce. Potrzebny jest pilny program ochrony przyrody. Potrzebna jest odpowiedź na pytanie: co to znaczy chronić przyrodę w XXI wieku?
W dyskusjach z Profesorem, z innymi członkami Rady Ochrony Przyrody konsultowałem ideę zorganizowania w Polsce Europejskiego Kongresu Ochrony Przyrody. Pomysł ten kieruję do obecnego Ministra Środowiska.
W omawianym rozdziale autor wskazuje na problemy rolnictwa ekologicznego i zrównoważonej gospodarki leśnej, podkreślając, że społeczność międzynarodowa musi przeciwstawić się naciskom prowadzącym do niszczenia ważnych ekosystemów i zasobów leśnych. Dotyczy to szczególnie lasów tropikalnych.W rozdziale autor wskazuje na zagrożenie środowiska wodnego w Europie. Narastający deficyt wody słodkiej uznaje za coraz poważniejszy problem globalny. Wskazuje na potrzebę opracowania i wdrożenia strategii gospodarki wodnej w Polsce zgodnej z Ramową Dyrektywą Wodną UE.
Omawiając problematykę transportu, wskazując, że pojawiła się wielka szansa wykorzystania środków unijnych na poprawę sytuacji transportowej, autor podkreśla jednak potrzebę radykalnych zmian w sposobie myślenia zarządzania odpowiedzialnych za transport.
Bardzo cenne są rozważania autora dotyczące ładu przestrzennego, deficytu przestrzeni, ochrony dziedzictwa kulturowego, ochrony krajobrazu.
Wiele miejsca poświęca autor analizie polityki ekologicznej państwa. Przypomina główne założenia I i II polityki ekologicznej oraz jej aktualizacje i program wykonawczy. Wnioski z analizy są pesymistyczne. Mowa jest o głębokim kryzysie w ochronie środowiska. ?Kryzys polityki ekologicznej państwa ma szereg przyczyn polityczno-światopoglądowo-administracyjnych:

• brak woli politycznej w głównych partiach politycznych; /.../
• brak poparcia idei ochrony środowiska /.../ ze strony kościoła katolickiego; ruch ekologiczny jest lekceważony i oskarżony o lewicowość;
• słabość i niezborność upolitycznionego Ministerstwa Środowiska /.../?

Trudno nie zgodzić się z taką diagnozą, chociaż o stopniu upolitycznienia ministerstwa w latach 1990-2008 można dyskutować. Książkę kończą rozważania poświęcone edukacji ekologicznej. Autor konstatuje, że realizacja założeń zrównoważonego rozwoju wymaga wysokiej społecznej świadomości ekologicznej. ?Jeżeli chcemy dokonać zwrotu i realizować założenia zrównoważonego rozwoju, to konieczna jest zmiana światopoglądu i sposobu myślenia. Jest to możliwe tylko poprzez systematyczne uczenie młodego pokolenia holistycznego, globalnego, ekologicznego?.
Polecam książkę tym, dla których sprawy ochrony środowiska, zrównoważonego rozwoju nie są doraźną modą, ale zasadniczymi problemami XXI wieku, tak w wymiarze globalnym, jak regionalnym i lokalnym. To problemy jakości naszego życia! Zrównoważony rozwój to program również na dzisiaj. Jutro może być za późno!

Czesław Śleziak