CSR – tajemniczy trzyliterowy skrót pochodzi od sformułowania: Corporate Social Responsibility i oznacza społeczną
odpowiedzialność biznesu.
Zainteresowanie tym zagadnieniem stało się trendem w ciągu kilku ostatnich lat dla teoretyków oraz praktyków zarządzania. CSR oznacza aktualne zaangażowanie działalności gospodarczej na rzecz etycznej działalności w biznesie przy równoczesnym wyrażaniu szacunku dla drugiego człowieka oraz środowiska. Pewien prezes zarządu amerykańskiego przedsiębiorstwa stwierdził, że „odpowiedzialność społeczna to szeroka dziedzina, ponieważ obejmuje tak wiele obszarów lub w tak wielu obszarach może zacząć odgrywać istotną rolę – od sposobu traktowania ludzi przez traktowanie środowiska, aż do tego, co zrobimy z nadarzającymi się okazjami lub możliwościami. Dla mnie jednak oznacza bycie wrażliwym na dobro ludzkości w każdym obszarze, na który mamy wpływ”.
Zależności między poszczególnymi elementami, które mają wpływ na CSR zostały zobrazowane na rysunku 1.

CSR jako odpowiedź na zapotrzebowanie społeczeństwa

Początkiem XXI wieku dał się odczuć zwiększony popyt na społecznie odpowiedzialny biznes. Nie tylko jest to ważne dla samych managerów, ale przede wszystkim coraz częściej przeciętny konsument zwraca swoją uwagę na fakt zaangażowania danego przedsiębiorstwa w CSR. W 1999 roku zostało przeprowadzone badanie opinii publicznej w tych kwestiach na 6 kontynentach. Wyniki bezapelacyjnie wskazują, że zaangażowania w działalność społeczną jest silnie oczekiwana przez konsumentów na całym świecie. Raport zawierał trzy kluczowe pozycje:

1. „Formułując swoje przemyślenia na temat firm, wszyscy badani najpierw koncentrowali się na ich ‘obywatelstwie’, a   dopiero potem na reputacji marki czy wskaźnikach finansowych.
2. Dwóch na trzech mieszkańców chce, aby firmy wykraczały poza swoją historyczną rolę przynoszenia zysków, płacenia podatków, zatrudniania ludzi i   przestrzegania prawa – chce, aby firmy uczestniczyły także w realizacji szerszych celów społecznych.
3. Więcej niż jeden na pięciu konsumentów zgłasza nagradzanie lub karanie firm za zeszły rok w zależności od ich postrzeganej działalności społecznej. Niemal tylu samo rozważa identyczne postępowanie.”

Analiza raportu pozwala stwierdzić, że przemyślane działania w tej dziedzinie mogą przynieść same plusy. Nie chodzi tu tylko o korzyści, które będą odczuwalne w skali światowej dla społeczeństwa i środowiska, ale ma to przełożenie ekonomiczne dla przedsiębiorstwa, które stosuje te zasady. Koszty, jakie są ponoszone w celu wdrażania norm CSR, są łatwo policzalne. Trudności pojawiają się w momencie podania konkretnych wartości korzyści.
W    2007 roku Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym opublikował raport zawierający wyniki badań, które prowadzone były przez fundację. Dotyczyły one sprawdzenia jak stosowanie zasad CSR wpływa na osiąganie korzystniejszych wyników. Zgodnie z   tą analizą wysnuto wniosek, że firmy, które działają zgodnie z zasadami zawartymi w CSR, charakteryzują się wyższym wskaźnikiem bieżącej płynności (wynosi on 2,13)
w przeciwieństwie do przedsiębiorstw, którym CSR jest obcy (wartość wskaźnika 1,16). Za stosowaniem odpowiedzialnego biznesu przemawia także fakt, że   uzyskuje się większy zysk brutto na jednego pracownika, a firmy są w posiadaniu bardziej rentownego majątku trwałego. Nawet stosując zwykły rachunek ekonomiczny można stwierdzić, że zaangażowanie się w CSR dać może tylko maksimum efektów oraz wymierne wyniki finansowe.

Raporty ekologiczne jako zwierciadło przedsiębiorstwa

Aktywna działalność w sferze CSR staje się powodem do dumy. Około 50% firm ze Stanów Zjednoczonych oraz 80% firm z Wielkiej Brytanii spośród 100 największych firm wydaje raporty społeczne. Wiadomości, które zawarte mają być w takim raporcie, powinny być obiektywne. Bezcelowe jest koloryzowanie działalności danej firmy w   sferze etycznej i odpowiedzialności społecznej, gdyż to konsumenci są ostatecznymi sędziami i to od ich wyborów zależy jej funkcjonowanie. Gdy konsument odczuje, że został oszukany, odwróci się od takiej instytucji, sprowadzając ją w ten sposób
w niebyt. W celu poprawnego publikowania raportów z zakresu odpowiedzialności biznesu należy stosować wytyczne, które stosowane są przez wszystkie firmy na całym świecie (np. Global Reporting Initiative). Pomaga to w porównywaniu danych zawartych w tych opracowaniach przez inne firmy. Wspomagającą kwestią w podniesieniu wiarygodności raportów są audyty tych publikacji, które wykonywane są przez zewnętrzne biura.
Przedsiębiorstwo może korzystać na publikacji raportów, które traktują o obecności danej firmy na płaszczyźnie zagadnień społecznych. Korzyści dla przedsiębiorstw pojawiają się przede wszystkim w trzech działaniach:

• powołanie kodeksu etycznego określającego w swojej treści wartości, według których podąża dana firma,
• usprawnienie procesów, których cechą jest oddziaływanie na środowisko zewnętrzne, a także ograniczenie oddziaływania już istniejących procesów,
• polepszenie sytuacji pracowników w   aspekcie otoczenia pracy.

Konwencjonalne pojmowane korzyści, że  stosowanie CSR to kwestia odpowiedzialności publicznej, przechodzi w zapomnienie. Dziś profity, które uzyskać można na skutek wdrażania programu odpowiedzialnego biznesu w strukturach organizacji, są o wiele szersze i rozprzestrzeniają się na wiele obszarów. Podstawowe zagadnienia z   tym związane zawiera tabela 1.

Rodzaje raportów

Tworzenie raportów zawsze było ważnym etapem w opiniowaniu przedsiębiorstw. Płaszczyzna etyczno-ekologiczna wymusiła
przygotowywanie różnych opracowań.
Z biegiem czasu następowała ewolucja prezentowania danych dotyczących sfery społecznej odpowiedzialności.
Wszystko rozpoczęło się od stworzenia przez Komisję Europejską regulacji pod nazwą Eco-Management and Audit Scheme (EMAS). Został on sformułowany w Rozporządzeniu UE EMAS (1836/93/ EEC) z lipca 1993 roku. Rozporządzenie to wprowadza system eko-zarządzania i pojęcie audytu ekologicznego dla uczestniczących zakładów przemysłowych, które chcą wynagradzać i promować lepsze wyniki w ochronie środowiska od działalności przemysłowej. Rozporządzenie EMAS pozwala na wykazanie, że przedsiębiorstwo działa zgodnie z  przepisami prawnymi dotyczącymi ochrony przyrody. Związane jest również z systematycznym podejmowaniem działań mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko. Zgodnie z wymogami rozporządzenia przedsiębiorstwo musi określić politykę środowiskową, aspekty środowiskowe i wpływy na środowisko, zmniejszać swoje oddziaływanie na przyrodę, stworzyć program, dzięki któremu będzie można uzyskać poprawę stanu środowiska oraz przeprowadzać okresowe przeglądy. Sporządzone raporty ekologiczne muszą być opublikowane, a przedsiębiorstwo musi poddać się weryfikacji zewnętrznej w celu sprawdzenia prawidłowości wdrażania wymogów EMAS.
W 2001 roku nastąpiło uaktualnienie tej procedury. Została ona połączona z ISO 14000 (International Organisation for Standardistation), czyli z systemem zarządzania środowiskiem (SZŚ), który jest analogią dla podobnych standardów ISO 9000 funkcjonujących przy badaniu kontroli jakości. Procedura wdrażania tego systemu jest ściśle określona. Dzięki wspólnym standardom istnieje możliwość porównywania, a   także daje to poczucie pewności, że dane przedsięwzięcia sprostały postawionym zewnętrznym warunkom. Posiadanie certyfikatu z rodziny ISO 14000 pozwala na uzyskanie aprobaty ze strony interesariuszy oraz rynku na wszelkie działania, gdyż podkreśla to bycie prospołecznym oraz proekologicznym. Ostatnim ogniwem w rozwoju tej dziedziny było powstanie Global Reporting Initative Sustanibility Reporting Guidelines (GRI). Stworzenie jednolitych standardów, które obejmują cały glob ziemski, jest niezwykle istotne przy dzisiejszej sytuacji. Proces globalizacji, dotyczący już praktycznie każdej dziedziny życia, nie ominął także sfery raportów etyczno-ekologicznych. Stworzenie zunifikowanego modelu, który służyć ma wszystkim przedsiębiorstwom na świecie w celu ogłaszania swoich osiągnięć
w zakresie ochrony środowiska, jest niezwykle ważnym oraz kluczowym etapem. Podejście to umożliwiło realne porównywanie działań oraz zachowań firm. Raporty, które określają efektywność działań w zakresie społecznej odpowiedzialności w biznesie, bazują na moralnej dyskusji między przedsiębiorstwem a interesariuszami.

Bankowość a CSR

Płaszczyzna społecznej odpowiedzialności nie jest obca również sektorowi bankowemu. Istnieje wiele inicjatyw, które banki firmują swoją marką oraz zastrzykiem gotówki. Mimo tak obecnej w mediach informacji na ten temat, w rzeczywistości wygląda to inaczej. Uzyskiwanie ogromnych zysków przez instytucje finansowe nie jest połączone z aktywnością charytatywną. Dane dotyczące sum przeznaczanych przez banki na sponsoring czy akcje charytatywne są owiane tajemnicą. Na początku XXI wieku konwencjonalny sponsoring nie jest już oblegany. Dziś jednorazowe finansowanie różnych pokazów zostało wyparte przez wieloletnie programy o charakterze społeczno-charytatywno-edukacyjnym.
Do podstawowych kierunków wspierania przez banki należą:

• fundacje,
• edukacja,
• przedsięwzięcia kulturalne (np. wsparcie wystawy „Tadeusz Kantor. Interior imaginacji” przez jeden z banków),
• ochrona środowiska (np. program ochrony żubrów),
• ochrona dziedzictwa narodowego,
• rozbudowa inicjatyw gospodarczych (np. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości),
• programy edukacji ekonomicznej (np. program „Dbam o swoje pieniądze”).

Związek Banków Polskich spostrzegł, że działalność na poziomie CSR jest na równi wykonywana przez duże, średnie, jak i małe banki. Taka forma aktywności jest niezbędna, aby dzięki swoistej „wrażliwości społecznej” sektor bankowy w Polsce podążał w tym samym kierunku, jak ma to miejsce w pozostałej części Europy.
Corporate Social Responsibility, czyli społecznie odpowiedzialny biznes, to droga rozwoju każdej firmy, która chce istnieć na rynku. Ekologiczno-etyczna presja społeczeństwa wymusza działania stanowiące alternatywę dla ogromu przedsięwzięć, które degradują środowisko. „Zielone” koncerny przyciągać będą inwestorów, a działania
w imię ochrony przyrody będą stanowiły motor napędowy ich poczynań.

Tomasz Murawski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
w Toruniu